Umumiy doc

∆
t
→∆
l 
ўзгарткичлар
 
схемаси

PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

19
strelka mavjud bo‘lib, uning uchi bo‘linmali shkala bo‘yicha siljiydi — bu 
o‘zgartirishning uchinchi bosqichidir 
∆φ→∆
a
, u o‘lchanayotgan kattalikning son 
qiymatini olishga imkon beradi. Umumiy holda hamma o‘zgartirishlarni bunday 
yozish mumkin: 
a
l
P
∆
→
∆
→
∆
→
∆
ϕ
O‘lchash o‘zgartkichi
— o‘lchashlar vositasi sifatida o‘lchash o‘zgartirishi 
∆
R
→∆
a
ni amalga oshirishga imkon berdi. Kattalikning ketma-ket o‘zgartirishlar 
qatoridan bittasi yuz beradigan o‘lchash vositalari elementi 
o‘zgartirish elementi
deb 
ataladi. O‘zgartirish elementi har doim ham konstruktiv ajralib turmaydi, ya’ni 
o‘lchash vositasi tuzilishining ayni bitta elementi ikki va undan ortiq o‘zgartirish 
elementiga ega bo‘lishi mumkin. 
O‘lchash axboroti signali hamma o‘zgarishlarining amalga oshishini 
ta’minlovchi
o‘zgartirish elementlari to‘plami o‘lchash vositasining 
o‘lchash maqsadi
deyiladi. O‘lchash zanjirida bevosita o‘lchanayotgan kattalikning ta’sirida bo‘lgan 
birinchi o‘zgartirish elementining qismi 
sezgir element
deyiladi. Sezgir elementning 
o‘lchash vositasini aniqlashda e’tiborli bo‘lish va uni ximoya armaturasi bilan 
chalkashtirmaslik kerak, chunki bu armatura o‘lchanayotgan kattalikka bevosita tegib 
turadi. «O‘lchash o‘zgartirishi» tushunchasi
«o‘lchov o‘zgartkichi» tushunchasiga qaraganda ancha keng ma’noga ega, chunki 
ayni bir o‘lchov o‘zgartirishi o‘lchov o‘zgartkichlarning ish (ta’sir) prinsipi turlicha 
bo‘lgan ketma ketlik bilan bajarilishi mumkin. 1.1-rasmda ayni bir xil .harorat 
o‘lchash o‘zgartirishini mexanik 
∆
l
siljishga o‘zgartiradigan turli o‘zgartkichlarga 
misollar keltirilgan. Birinchi holda bu simob ustunining harorat ko‘tarilishi natijasida 
kengayishidagi siljishi bo‘lsa, ikkinchi holda — qatlamlari turlicha bo‘lgan harorat 
kengayish koeffisientiga ega bo‘lgan bimetall plastinkalarning siljishi; uchinchi holda 
— harorat o‘lchanadigan muhit bilan bevosita aloqada bo‘lgan sezgir element bilan 
bog‘liq asbob ko‘rsatkichining (strelkasining) siljishi. SHunday qilib, o‘lchash 
o‘zgartirishining ko‘rsatmasi nimani va nimaga aylantirish kerak, degan savolgagina 
javob beradi, aniq o‘lchash o‘zgartkichlarining ko‘rsatishi esa buni tabiatan qanday 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

20
bajarish mumkin, degan savolga javob beradi. Aslida o‘lchash o‘zgartkichi bir 
xususiy o‘lchash o‘zgartirishini baja-ruvchi ma’lum amal prinsipida yasalgan texnik 
qurilmani ifodalaydi. 
O‘lchash o‘zgartkichining asosiy xarakteristikalaridan biri o‘zgartirish 
koeffisienti bo‘lib, u o‘lchanayotgan kattalikni akslantiruvchi o‘zgartkichning 
chiqishidagi signalning o‘zgartkich kirishidagi signalga nisbatini ifodalaydi. 
Funksional vazifasiga ko‘ra o‘lchash o‘zgartkichlarini quyidagi turlarga 
ajratish qabul qilingan: birlamchi, oralik, masshtabli, uzatuvchi va boshqalar.