335
hisoblash qurilmalari yordamida ishlov berish bilan markazlashgan siklik olish bilan
ifodalanadi. Bunday AO‘Tlarning elementlar bazasi diskretli — yarim o‘tkazgichli
texnika bo‘ladi.
Texnologik jarayonlarda birinchi avlod AO‘Tlar markazlashgan nazorat tizimi
ko‘rinishida foydalanilar edi. Bu AO‘Tlar kimyoviy-texnologik jarayonlarda uning
kechishi tarixi va an’anasini aniqlashni qiyinlashtiruvchi o‘lchash
axborotini
ifodalashning jadval shakli tufayli, shuningdek, jarayonda foydalaniladigan
o‘lchashlar va boshqarishning shchitli tizimi funksiyalarini takrorlash tufayli keng
ko‘llaniladi.
AO‘Tlarning ikkinchi avlodi XX asr (70-yillar) axborotni adresli to‘plash, uni
AO‘T tarkibiga kiruvchi EHM yordamida ishlash va kichik hamda integrasiya
darajasidagi mikroelektron sxemaning element bazasi
sifatida foydalanish bilan
ifodalanadi.
AO‘Tlarning hozirgi vaqtda rivojlanayotgan uchinchi avlodi ularning tarkibida
katta mikrosxemalar, mikroprosessorli komplekt va mikroEHMlarning foydalanishi
bilan ifodalanib, bu AO‘T ning ko‘pgina tavsiflarini ancha yaxshilashga va axborotni
to‘plash,
ishlov
berish
hamda
saqlash
jarayonini
ma’lum
darajada
markazlashtirmaslikka imkon beradi. Bu AO‘T larda mikroprosessor vositalar
hisobiga axborotni olish joyiga maksimal darajada yaqinlashtirilgan joylarda,
masalan, qarab chiqilgan MPT ichiga qurilgan o‘lchov qurilmalarida axborot
ishlanadi va oraliq saqlanadi.
Markaziy EHM bunda ancha murakkab va tezkor masalalarni bajaradi.
Ikkinchi va uchinchi avlod axborot-o‘lchov tizimlari yuqorida keltirilgan ta’rifga
muvofiq AHT ni ifodalaydi.
Hozirgi vaqtda sanoatda AHK larning bir qancha turlari
ishlab chiqarilmoqda,
ularga AO‘T ni yaratish uchun tegishli o‘lchov qurilmalarini ulash etarli.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda, texnologik parametrlarni o‘lchash
masalasi rostlash va boshqarish masalalari bilan uzviy bog‘liq holda hal qilinganda
AHT lar TJABT doirasida uning tarkibiga kiruvchi boshqaruvchi hisoblash
mashinalari (BHM) yoki boshqaruvchi hisoblash komplekslari (BHK) asosida
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
336
yaratiladi. TJABT ni tashkil etish o‘z mafkurasiga ko‘ra uchinchi avlod AO‘T lari
uchun AHK ni tashkil etishga o‘xshash.
Zamonaviy AHT va BHK da magistral modul struktura bo‘yicha yasalgan
mikroprosessorlar,
mini
va
mikroEHMlarning
keng
qo‘llanilishi
apparat
vositalarining ko‘payishining soddaligini va AHT yoki BHK hal qiladigan
masalalarni dasturlash yo‘li bilan o‘zgartirishga imkon beradi. Buni AO‘T larining
barcha turlari, xususan, axborotni to‘plash va ishlov berish o‘lchov tizimlari,
avtomatik nazorat tizimlari, texnik diagnostika va texnik shakllarni ajratish tizimlari
asosan bir xil strukturaga ega bo‘lishi belgilab beradi, bu struktura umumlashtirilgan
ko‘rinishda 9.7-rasmda ko‘rsatilgan.
Birlamchi o‘lchov axboroti, masalan, kimyoviy-texnologik jarayonning
(o‘lchov ob’ekti — O‘O) parametrlari haqidagi axborot birlamchi o‘lchov
o‘zgartkichlari (BO‘O‘) tomonidan
ishlab chiqiladi, BO‘O‘ signallari analogli oraliq
o‘zgartkichlari blokida (AOO‘B) energiyaning shakli va turiga qarab bir
xillashtiriladi va shakli o‘zgaradi (masalan, pnevmatika elektr energiyaga aylanadi).
Analog-raqamli o‘zgartkichlar blokida (ARO‘B) bir xillashtirilgan analogli elektr
kanallar kodga almashtiriladi va raqamli qurilmaga (RQ) keladi, bu vazifani
zamonaviy AHT da mini yoki mikroEHMlar o‘taydi. Xususiy hollarda raqamli
qurilmalar sifatida mikroprosessorlar, maxsuslashtirilgan
hisoblash qurilmalaridan
foydalaniladi. AHT da chiqish qurilmasi sifati displey, raqamli indikatorlar,
signalizatorlar, magnit lentalarida to‘plagichlar va hokazolardan foydalaniladi.
Raqamli-analogli o‘zgartkichlar (RAO‘) bloki o‘lchanayotgan kattaliklarni
9.7 –
расм
.
Ахборот
–
ҳисоблаш
тизимининг
структура
схемаси
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
337
o‘zgartirish jarayonida kompensasiyalovchi ta’sirlarni shakllantirish uchun xizmat
qiladi. AHT ning barcha ish (funksional) bloklari o‘zaro standart interfeys qurilmalar
(IFQ) orqali birlashtirilishi mumkin. AHT ni boshqarish esa boshqarish qurilmasi
(BQ) orqali amalga oshiriladi. Xususiy hollarda AHTning
yuqorida nomlari zikr
etilgan bloklaridan ba’zilari bo‘lmasligi mumkin. Masalan, agar AHTda chiqish
signali kod ko‘rinishda bo‘lgan yuqorida qarab chiqilgan o‘lchov qurilmalaridan
foydalanilsa, u holda AHT ga AOO‘B va ARO‘B bloklarini kiritish zarurati
qolmaydi.
Kimyoviy – texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda AHT lar ayni bir
PO‘O‘ lardan kelayotgan o‘lchov axborotlaridan foydalanib, o‘lchash,
nazorat va
texnik diagnostia vazifalarini bajaradi, bu vazifalar AHK dastur vositalari bilan
amalga oshiriladi.
AHT ning asosiy vazifalaridan biri o‘lchash axborotini to‘plash va ishlov
berishdir. Bunda AHT ham bevosita, ham bilvosita o‘lchashlarning bajarilishini, shu
bilan birga jaryonning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari hisobining bajarilishini
ta’minlaydi. 9.2-jadvalda AHT dan bilvosita majmua o‘lchashlarni bajarishda
foydalanishga misollar ketirilgan.
9.2-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: 
