2.102010
1
7.12.2010
67
13.04.2010
194
28.07.2011
300
3.10.2011
367
Gujum
20 µm
100
84,95673
77,48637
75,94404
62,59037
250 µm
100
82,5324
73,09742
70,03232
54,62157
10,000
µ
m
(
1 cm)
100
82,78847
67,84475
54,46824
42,41073
1
67
194
300
367
Jiyda
20 µm
100
85,14792
64,40919
69,26651
68,11464
250 µm
100
81,35459
71,90729
66,47262
60,46027
10,000
µ
m
(
1 cm)
100
78,1394
64,23667
54,25336
47,34092
Turang’il
1
67
194
300
367
20 µm
100
75,59846
61,85654
57,75327
49,54962
250 µm
100
70,58162
55,38467
55,71292
42,72647
10,000
µ
m
(
1 cm)
100
66,0192
54,06666
44,43634
41,4166
1-jadval
Teshikchalari bo’lgan tajribalarimizda axlat xaltachalariga solib qo’yigan 3
xil daraxt turlaribarglarini 2010 yil 2-oktyabrda tajriba maydonchasiga
joylashtirildi va 7.12.2010 da birinchi marta xaltachalar olindi. Xaltacha yerga
qo’yilgandan keyin 67 kun (2 oy)mobaynidagi chirish darajasini o’rganishda va bir
yil davomida har faslda xaltachalar 13.04.2010 28.07.2011 va 3.10.2011
labaroto’riyaga olib keltirib chirish jarayoni tekshirib turildi. Olingan malumotlar
birinchi jadvalda keltirilgan. Birinchi jadvaldagi malumotlarda daladan qaytarib
olib kelingan xaltacha ichida chirimasdan qolgan qoldiqlar foiz miqdori keltirilgan.
Ma’lumotlariga ko’ra eng katta 10000 mm kattalikda teshikchalar bo’lgan
xaltachadan qoldiqlar eng ko’p miqdorda chiriga. Bunga sabab bu xaltachadagi
barg
Gujum
y 20 = 100e-0,0012x
R2 = 0,8699
y 250 = 100e-0,0015x
R2 = 0,8958
y 1 = 100e-0,0022x
R2 = 0,9814
0
20
40
60
80
100
120
0
100
200
300
400
Kunlar
Q
ol
di
q m
as
s
a ,
%
20 µm
250 µm
1 cm
1-diagramma
qoldiqlarini chirishiga makro mezo va mikro fauna tasir qilishidir. Tajribalarda
gujum daraxti barglarini chirishi bo’yicha olingan malumotlar keltirilgan
diagrammadan ko’rishimiz mumkunki gujum daraxti barglarini 3 xil
20.25.10000mm o’lchamdagi xaltachalardagi qoldiqlarini dastlab bir xil miqdorda
chirish darajasi bo’lsa vaqt o’tgani sayin katta o’lchamdagi teshikchali
xaltachalarga chirish jarayoni tezlashgan va 57.59% qoldiq chirigan. O’rtacha
250mm kattalikdagi teshikchali xaltachada esa 45.38% qoldiq chirigan va 54.62%
qoldiq chirimasdan qolgan. Eng kam chirish mayda teshikchali xaltachada
kuzatilgan. Bu xaltachadagi qoldiqlarni 62.59%i chirimasdan qolgan va 37.41%
chirigan.
Jiyda
y 20 = 100e-0,0013x
R2 = 0,6338
y 250= 100e-0,0014x
R2 = 0,8961
y 10000= 100e-0,0021x
R2 = 0,9619
0
20
40
60
80
100
120
0
100
200
300
400
Kun
Q
ol
di
q m
as
s
a,
%
20 µm
250 µm
1 cm
2-diagramma
Jiyda daraxti barg qoldiqlarini chirish tezligini ko’rishimiz mumkin. Bu
diagrammadan ko’rinishicha birinchi marta qaytarib olib kelingan xaltachalar
qoldiqlari o’rganilganda katta teshikchali xaltachadagi namunalarning qoldiqlari
o’rtacha va kichik teshikchali xaltachalarga nisbatan tezroq chirish boshlanagan va
ikkinchi qaytarib olinganda chirish teshikchalari va katta teshikchali xaltachalar
barg qoldiqlari chirish jarayonida tezlashib keyingi qaytarilib olinishlarda yana
mikrofaunalar kirib tasir qilishi mumkin bo’lgan xaltacha katta.
Teshikli xaltachadagi barg qoldiqlari chirishi jadallashgan ya’ni 47,34 foiz
qoldiq chirimasidan qolgan bo’lsa 52,66 % barg qoldig’i chirigani kuzatilgan.
O’rta va kichik teshikchali: Xaltachalardagi barg qoldiqlari mos ravishda 39,54 va
31,89 % barg qoldiqlari chirigani kuzatilgan.
3-Diagramma.
Turang’il daraxti barg qoldiqlarini chirish darajasini ko’rishimiz mumkin.
Bunga ko’ra turang’il daraxti barglari boshqa 2 turdagi daraxtlarga nisbatan
yumshoqroq ya’ni chirishi tezroq kechadigan daraxt hisoblanadi. Ma’lumotlarga
ko’ra katta o’lchamli teshikchalari bo’lgan xaltachadagi barg qoldiqlari ko’p
miqdorda 58-59 % chirigan mos ravishda o’rtacha va kichik teshiklari bo’lgan
xaltachalarni bargi qoldiqlarning 57,28 % va 50,46 % chirigan.
Yuqoridagilardan kelib chiqib ma’lumotlarni umumiy bir diogrammaga
keltirsak 3 xil
axlat xaltachalarga solib qo’yilgan daraxt barglari qoldiqlarining chirish darajasini
ko’rishimiz mumkin.
Bunga yuqorida aytib o’tilganidek gujum, jiyda va turang’il daraxtlarining
chirish darajasi 367 kun davomida har-xil axlat xaltachalari qayta solinib
o’rganildi.
Bunga ko’ra barglari chirigan daraxt turi turang’il bo’ldi. Chunki bu daraxt
yog’ochi va barglari yumshoq bo’ladi.
Jiyda va gujum daraxti yog’ochi va barglari qattiq bo’lishi bunga sabab
bo’ladi. Xaltacha teshiklari o’lchamlari bo’yicha qarasak katta teshikchali
xaltachada barg qoldiqlari tez va ko’p chirigani kuzatildi.
Xulosa
Turli daraxt turlari (gujum, jiyda va turang’il) barg qoldiqlarini 3 xil 20, 250
va 10000 Mm kattalikda teshikchalari bo’lgan axlat xaltachalarida chirish
darajasini o’rganib quyidagicha xulosa qilishimiz mumkin.
1. Turli xil daraxt turlari: Gujum, jiyda va turang’il daraxtlarini barglari 3 xil
o’lchamdagi teshikchalari bo’lgan xaltachalarda katta teshikchali xaltachadagi barg
qoldiqlari.
2. Tuproqda yashovchi mikro meza, va makro fauna tez chirishlarining
uchalasi katta teshikchali xaltacha ham ta’sir qilib chirish aniqlanadi: Jarayonni
tezlashtiradi.
3. 3 xil daraxt turlari ichida barg qoldiqlari ko’p chirigan daraxt turi bu –
turang’il daraxti barglaridir.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Karimov I.A. O’zbekiston XXI – asr bo’sag’asida xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari: 1997. Toshkent “O’zbekiston”
2. A.S.Bolgunov va boshqalar. Tuproqni ishlash va almashlab ekish. O’zbekiston
qishloq xo’jaligi Toshkent, 1992. 13 ob.
3.
Багдановичен З.П. Изменил численности микроорганизмов в почве в связи
с жизнедеятельностью дождевух червей Г.Г.Проблему почвенной зоологии:
Тез. допл. –М. 1969. С. 22.
4. Bahodirov Majid. Tuproq va uning unumdorligini oshirish yo’llari: Toshkent
1964 y. 95 b.
5.
Валиахмедов Б.В. Влияние органических и минералних удобрений на
фауну баспозвоночнух в коричневой карбонатной почве Таджикистана
Г.Г.Проблему почвенной зоологии: Тез.докл. –Казан, 1969.С. 32-33.
6. Valixanov N.N. Turli agrosenozlarda tarqalgan olegoxetlarning hozirgi ahvoli
zoologiya fanining muammolari (zoologiya instituti yosh olimlarining 43-ilmiy
anjumani ma’ruzalarining tezislari): ilmiy maqolalari to’plami. –Toshkent, 1994. b.
19.
7. Всеволодова. –Перел Г.С. Дождевуе черви фауну России. Кадастр и
определитель.М.:1997 -98 С.
8. Gulyamova D.B. Abduraxmonova G.A. Формирование биоценотических
комплексов Фитонематод в агроценозах Сырдарьинской области// Biologik,
ekologik va tuproqshunoslik muammolari va istiqboli: Ma’ruzalar to’plami. –T.
Aprel 2001. 116-117.b.
9.
Гиляров М.С. Распределение гумуса, корневух систем и почвенных
беспозвоночних в почве ореховух лесов Ферганского хребта Г.Г.Док.
АН.СССР. 1947.2.С. 53-55
10. Добровольская Т.Г. Третьякова Е.Б. Гебриус Г.Г.Тиупов А.В. Влияние
дождевух червей на формирование бактериального комплекса почву в
лабораторном эксперименте Г.Г.Ж. вестник Мгу, 1996. Сер.17,4. С. 53-59.
11. Jumaniyozov Ismoil. Tuproq fermentlari va ularning ahamiyati: Toshkent fan.
1976 yil
12.
Ивануев В.В. Хетинковуй аппарат дождевух червей (oligochaeta,
lumbircidae
) и его использование в диагностике таксонов видовой группу
Г.Г.Ж. вестник зоол. Киев.1989. 3.С. 76-78.
13.
Курчева Г.Ф. Роль почвенных животных в розложении и гушификации
растельных остатков. М. 1971.
14.
Красильников Н.А. Микроорганизмы почвы и высшие растения. М. 1958.
15. Karimova S.M.Q
. изучению фауны нематод люцерновых полей горной
части Чирчикого бассейна.II.В.Сб. «Паразитофауна растений и Животных
Узбекистана». Инст. Зоол. и паразитолог. АН. Уз.ССР. –Т. 1979. –С. 45-55.
16. Mavlonov O.M. Akademik, Ahmedov G.X. Tuproq zoologiyasi – Toshkent
universiteti. 1992. -78 b.
17.
Mirahmedov
Hamid
Mirazimovich,
Miryusupov
M
Mirsoatovich.
Tuproqshunoslikdan amaliy mashg’ulotlar. Toshkent mehnat. 1987 y. 195 b.
18. Murodov Mustafo Murodovich va boshqalar. Tuproq xossalarini tekshirish
metodlari: Toshkent mehnat 1986 y. 108 b.
19. Mamutov A.M
. Влияние многолетних тралв на структурооброзование в
сероземнух почвах Кочкарской долину. Афт.кан. дисс. – Фрунзе.1952. 22 С.
20.
Начинский Н.А. Tuproq uning xossalari va hayoti. Toshkent fanlar
Akademiyasi nashriyoti 1959 yil.
21. O’zbekiston Respublikasi hayvonot dunyosi “Qizil kitob” – Toshkent 2003.
40-41 b.
22. Qurbonniyozov R. Xorazm geografiyasi. 1996 b. 3-114.
23. Encyclopedia of Soil Sciense edited by Rattan Lal. School of Natural resources
the ohio state University Columbus, ohio. U.S.A. 2001 y. p 88.5. -927.
24. Managing organic Matter in Tropical Soils: Scope and Limitations Christopher
Martins, Holm Tiessen, Paul. LG vlek editors kluwer Academic publishers 2001 y.
25. Martins Ch. Dieversity and ecology of termites in Amazonian forests.
Zoologisches Institut der Universitat Gottingen, Germany 1994. p. 407-428.
26. Martius Ch. Decompasition of. Wood. Ecological Studies, vol. 126 junk (ed)
The Central Amazon Floodplain Springer – Verlang Berlin Heidelberg 1997.p.
267-276
27. Soil ecology by Patrick Lavelle and Alister v Spain Csiro Land and water
Kluwer Academic publishers Dordrecht/ Boston/ London. 2001 year.
28.
Рошаненко Н.Д. Изучение паразито-хозяинных взаимоотношений
нематод, вирусов, грибов и бактерий в различных Российской Академии
Наук. Т. 42. 2000 – С. 158-174.
Mundarija:
Kirish………………………………...........
I. Adabiyotlar sharxi…………………........
II. Tadqiqot uslubi va materiallari……….
III. Asosiy qism…………………….........
3.1. Tuproqdagi chirish jarayoni…….......
3.2. Tuproq faunasining chirish jarayonidagi
ishtiroki…………………………….........
3.3. Tadqiqot natijalari va tahlili………...
IV. Xulosa………………………….........
Foydalanilgan adabiyotlar……………….
Do'stlaringiz bilan baham: |