Umumiy astronomiya


§ 4.11. Infraqizil astronomiya



Download 23,71 Mb.
bet91/175
Sana24.01.2022
Hajmi23,71 Mb.
#407632
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   175
Bog'liq
UMK Umumiy astronomiya Fizika

§ 4.11. Infraqizil astronomiya

Ko‘rinma yorug‘likdan kattaroq to‘lqin uzunlikdagi nurlanish infraqizil nurlanish deyiladi. Bu soha tahminan 1 mikrometrdan to 1 millimetrgacha, radio sohasi boshlanadigan sohagacha bo‘lgan intervalni egallaydi. Ba’zilarda, 5 m kichik to‘lqin uzunliklaridagi yaqin-infraqizil hamda 0.1 va 1 nm to‘lqin uzunliklari oralig‘idagi submillimetr diapazonlari alohida to‘lqin uzunliklari sohalari deb qaraladi.

Infraqizil kuzatuvlarda, huddi optik saha singaridek, nurlanish teleskop yordamida yig‘iladi. Tushuvchi nurlanish bevosita obyektdan, osmon fonidan va teleskopning o‘zidan kelayotgan nurlanishlardan tashkil topgan. Ham manba ham osmon foni doimo o‘lchanishi kerak, ular orasidagi farqi obyektdan kelayotgan nurlanishni beradi. Osmon foni o‘lchashlari odatda Kassegrenning ikalamchi ko‘zgusi bilan bajariladi, u manba va fon orasida tezligi, aytaylik, bir sekundada 100 marta tebranish tebrananadi va shu yo‘l orqali fonning o‘zgarishlari bartaraf etiladi. O‘zgarishlarni qayd etishda yarimo‘tkazgichli detektorlar ishlatiladi. Detektor o‘zining issiqlik nurlanishini kamaytirish maqasadida doimo sotulishi kerak. Ba’zi hollarda butun teleskop sovutiladi.

a)


b)


4.32-rasm. Rentgen yoldoshlar: (a) XMM-Newton; (b) FUSE yo‘ldoshi

Infraqizil observatoriyalar baland tog‘larning cho‘qqilarida qo‘rilgan, chunki atmosferadagi suv bug‘larining aksariyat qismi pastda qolib ketadi. Ayrim eng qulay joylardan Gavayidagi Mauna Kea, Arizonadagi Maunt Lemon va Tenerifedagi Piko-del-Teyde larni aytishimiz mumkin. Uzoq-infraqizil sohasidagi kuzatuvlar uchun hattoki shu balan tog‘lar ham etarlicha baland emas.: bu kuzatuvlar, masalan, samoletlardan bajariladi. Eng yaxshi jihozlangan samoletlardan biri bu Koyper nomidagi xavodagi observatoriyadir, u taniqli sayyoralar tadqiqotchisi Djerard Koyper nomiga atalgan.



4.33-rasm. Refraktorlar infraqizil teleskoplarga mos kelmaydi, chunki infraqizil nurlanish shishaga kirib bora olmaydi. Kassegren reflektorlari aynan infraqizil kuzatuvlar olib borishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularning ikkalamchi ko‘zgulari obyekt va uning atrofidagi fon orasida oldinga va ortga tez ravishda (katta chastotada) silkinib turadi. Fon ravshanligini obyekt ravshanligidan ayrib tashlash orqali fonning tashkil etuvchisi bartaraf etiladi.



4.34-rasm. Hozirgi kunda eng samarali infraqizil yo‘ldosh bu 2003 yilda uchirilgan AQShning Spitser teleskopidir

Infraqizil kuzatuvlarda xavo sharlari va yo‘ldoshlar ham qo‘llaniladi. Shu paytgacha eng muvaffaqiyatli infraqiliz observatoriyalardan IRAS – Infraqizil astronomik yo‘ldosh (the InfraRed Astronomy Satellite), ISO – Evropaning Infraqizil kosmik obsevatoriya (Infrared Space Observatory) va xozirgi Spitser (avvalgi SIRTF – Kosmik infraqizil teleskopi(Space InfraRed Telescope Facility)) yo‘ldoshlarini aytishimiz mumkin. O‘ta muvaffaqiyatli SOVE – Kosmik foni tadqiqotchisi (Cosmic Background Explorer) nomli yo‘ldosh 1989 yilda uchirilgan va u submillimetr va infraqizil to‘lqin uzunliklari diapazonlarida fon nurlanishini xaritalashtirdi. Mikroto‘lqindagi anizotropiya zondi – MAP (The Microwave Anisotropy Probe) 2001 yildan beri SOVE boshlagan ishini davom ettirmoqda.

Download 23,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   175




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish