Umumiy astronomiya

Ishning maqsadi: yulduzli osmonni o‘rganishda harakatlanuvchi xaritadan foydalanish.

Jihozlar: yulduzli osmonning harakatlanuvchi xaritasi, A.A. Mixaylovning kichik yulduzli atlasi.

Nazariy qism.

Yulduzli osmonning surilma xaritasi osmonda umumiy orientirlash uchun xizmat qiladi va haqiqiy gorizontga nisbatan yulduzlar xamda ular turkumlarining joylashuvini aniqlash uchun ishlatiladi. Xaritaga osmon ekvatorial koordinatalari to‘ri hamda nisbatan yorqin yulduzlardan iborat asosiy yulduz turkumlari tasvirlari tushirilgan.

Xaritada osmon parallellari konsentrik aylanalar sifatida, og‘ish xalqalari esa, xarita markazida joylashgan olamning shimoliy qutbidan chiqayotgan chiziqlar ko‘rinishida tasvirlangan. SHimoliy qutb yaqinida Qutb yulduzi ya’ni Kichik Ayiq yulduz tukumining α yulduzi joylashgan. Og‘ish halqalari har 30° (2^h) dan o‘tkazilgan va xaritaning ichki qirqimiga yaqin joyida osmon parallellaridan biri bo‘ylab soatlarda raqamlashtirilgan. Og‘ish aylanalari va osmon parallellarining raqamlashtirilishi osmon yoritgichlarining ekvatorial koordinatalarini aniqlashga imkon beradi.

Osmon ekvatori va ekliptika kesishgan nuqtalar tengkunlik nuqtalari deb ataladi va γ (bahorgi tengkunlik nuqtasi, α=0^h, δ=0°) hamda Ω (kuzgi tengkunlik nuqtasi, α=12^h, δ=0°) belgilari bilan belgilanadi.

Quyidagi rasmda osmon sferasining bir kundagi ikki xil vaqt momentlaridagi ko‘rinishi berilgan.

A)	B)
A) rasm. 1 – sentyabrga o‘tar kechasi soat 00:00 dagi osmon sferasining ko‘rinishi	B) rasm. 1 – sentyabr soat 09:00 dagi osmon sferasining ko‘rinishi

Yulduzli osmonning surilma xaritasi Amaliy astronomiyaning bir qator masalalarini hal etishga imkon beradi. Masalan, berilgan sana n ning biror bir momentida T gi yulduzli osmonning ko‘rinishini aniqlash mumkin bo‘ladi. Shu bilan birga ushbu xarita yordamida u yoki bu yoritgichning ixtiyoriy vaqt momenti T da chiqishi, kulminatsiyadan o‘tishi va botishining sanasi n ni taqriban topish mumkin.