Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

shárt 
pısıqlawısh
delinedi. Shárt pısıqlawısh 
ne qılsa? ne qılsań? ne qılǵanda? 
qáytkende? ne qılmay? ne qılmaǵansha?
hám t.b. sorawlarǵa juwap 
beredi. Shárt pısıqlawısh tómendegi sózler arqalı bildiriledi: 
1. Shárt meyil hám shárt meyildiń basqarıwındaǵı sózlerden boladı. 
Mısalı: 
1. 
Eńbek etseń
 emerseń (Q.n.m.).
2. Orın seplik qosımtalı kelbetlik feyil hám kelbetlik feyilli toplamnan 
boladı. Mısalı: 
Ol 
kuzovtıń erneginen asılıp bekkem uslamaǵanda 
jıǵılıp
 
ketetuǵın edi (J. S.). 
Avtomatlastırǵanda
miynettiń sapası túp tamırınan 
ózgeredi («E. Q.»). 
3. -
ǵan/-gen
qosımtalı kelbetlik feyilge 
jaǵdayda
sóziniń dizbeklesiwi 
arqalı bildiriledi. Mısalı: 
Ol 
qatań ashıwlanǵan jaǵdayda
 kimdi bolsa da 
ayamaydı (T.Q.). 
4. Hal feyil hám hal feyilli toplamnan boladı. Mısalı: 
Sáwir bolmay
 
táwir bolmas (Naqıl). 
Mıńdı tanıǵansha
 birdiń atın bil (Naqıl).

---

207
XI BÓLIM. JÍL DAWAMÍNDA ÓTILGENLERDI TÁKIRARLAW
Tapsırma 1.1.
 Súwretten paydalanıp, internetten paydalanıw mádeniyatı 
haqqında sáwbetlesiń. 
1-SABAQ
!
!
!
Tapsırma 1.2.
 
Berilgen tekstten almasıqlardı tabıń hám jazıń. Olardıń 
qosımtalar jalǵanıwı menen ózgerislerin aytıp beriń.
Bir kúni Rzambettiń jaqın jora-joldasları qıdırıp keldı. Dasturqan átirapında 
áńgime, gúrriń qızıp ketti. Aylanıp oynap, quwanıp júrgen Azamat dasturqanǵa qoyılǵan 
qaǵazlı konfetten qayta-qayta qol sozıp ala berdi. Heshkim qolın qaqpadı. Aqırı, ol ele 
bala ǵoy. Qoy degendi túsine qoymaydı. Rzambet qonaqlarǵa: – Biziń balanı kórdińiz 
be? Bul eń jaqsı qılıqlarınıń biri. Dasturqanǵa qaǵazlı konfet qoysań bir maydanda 
tek qaǵazların kóreseń, – dep balasın qaytama marapatlap qoyǵan boldı. Rzambettiń 
bir dıqqatı qonaqlarında bolsa, bir dıqqatı balasınıń háreketlerinde edi. Jáne qalǵan 
konfetlerge qol sozıp atırǵan Azamatqa Rzambet: – Qoyaǵoysań-o, balam, shire qısıp 
qalar, – dep hár kúngi ayaq penen túrtip oynaytuǵın ádetin qollanǵısı kelip ketti de, 
Azamattıń jelke tamanına bas barmaǵı menen túrtip jiberdi. Sılq ete qalǵan balasına ol, 
bul da bir qılıqlarınıń biri ǵoy degen oy menen, – erketayım, túrli-túrli qılıq shıǵarasań-
aw, – dedi. Usı waqıyanıń keynin Rzambet eslegisi de kelmeydi. Ishin órteydi. Júykesin 
sızlatadı. Taqıldap júrgen balası bir maydanda sóyley almaytuǵın saqawǵa aylandı. 
Doktorma-doktor gezgenleri bolsa júregine túsedi. Bir qaltıs háreketim menen balamdı 
mayıp qılıp aldım ǵoy. 
Qanday jigit bolatuǵın ediń-ya sen, dep tilsiz, bası qaltırap, jası minip qartayıp 
baratırǵan Azamatına qarap, ah shegedi. Erkeletpey men óleyin. Shappat berip 
urǵanımda bunday bolmaspediń. Ayaǵım nege shorta sınbadı. Seni túrtip oynaǵan 
barmaqlarım kesilse bolmas pa ediń?! Saqaw tilińe tek men túsinemen. Ne aytıp 
atırǵanıńdı da men bilemen. 
– Nege meniń tilim joq?! Nege meni heshkim túsinbeydi?! Men nege basqalarday 
emespen?! – dep shıja-pıja bolıp atırǵandaysań. Házirshe qasıńda men barman. 
Mennen keyin halıń ne keshedi, balam. Saǵan kim ǵamxor bola aladı. Inilerińniń on