Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

Tapsırma 1.7. 
Tańlaqlardı tabıń. Olardıń qalay jasalǵanına túsinik beriń. 
1. O, qúdireti kúshli anam, ápiw etegór mendey biygúna perzentińdi. 2. Apıray 
bala, jalpaq betli, murnınıń ústi jumalaq birew baldaǵın alıp jolǵa shıqtı ǵoy. 3. Pay, 
qoshshım, kele qoysań bolmay ma, aqırı (Sh. S.). 4. Haw-haw, japsarday bále ǵoy 
(K. S.). 5. Oy-bárekella, elde onıń adamı sózsiz bar, – dedi Jálmen Jiyemurattı quwatlap 
(T. Q.). 6. Pah, shıjǵırıp pisti daǵı. 7. Kirttay sirke bolǵanda ma, pay, aytıp ketetuǵın 
edi-aw. 8. Uwh, shıǵarlıqqa kóterile bergende biz eshektiń júginen usladıq. 9. Há-há, 
– dep úrkitip, biz oǵan kesek ılaqtırdıq (Q. D.). 10. «Aha, ǵarrı saǵal, tústiń be qolǵa?!» 
– dep, onı ákeldi xalıqtıń aldına. 11. O, seniń omiriń bir dástan eken. 12. Iy, ádira qalsın, 
buzıldı desesh... (I. Y.) 13. Pay-pay, balıqları sonshama mazalı edi-aw!... 14. Yapırmay, usı 
kúnleri de sonshama qılmıs qılıp, adamlardıń da júreginiń túgi bar eken-aw... 15. Oho! 
Tanıstırıwdı da qatıradı ekensiz. 16. Bay-bay-bay! Ózim bolǵanda ma? 17. Haw, Ótemis 
aǵa, assalawma áleykum, – dep qolımdı bir maydanǵa shekem jazdırmay turatuǵın edi. 
18. Alaqay, Palman aǵam kiyatır! Pa, dúnya-ay! Tuwıp ósken jer qanday qádirli (N.D.)!

---

123
Tapsırma 1.8. 
Tómendegi tekstten tańlaqlardı tabıń, olardıń qalay 
jasalǵanın aytıń. 
Úylerde, kóshelerde, ne baslarında, qullası, taw, dala, teńiz, toǵaylarda 
jańǵırǵan jalǵız awız sóz – «jeńis» ǵana edi. Eńbeklegen baladan eńkeygen kempir-
ǵarrıǵa shekem usı sózdi tákirarlaydı.
Kózlerinde jas, quwanısh jasları! Diydarǵa diydar túskende, dos-dostı 
qutlıqlap:
– Jeńisler múbárek bolsın! ... 
– Há, birge bolsın!...
– Saǵınǵan mártler kiyatır!...
– Saylanıp toyda kúteyik!... – desedi. Bul sózlerdi qansha saǵınıp kúttim men! 
Saatlar aylarǵa, aylar jıllarǵa megzeydi-á! Endi xatı emes, ákemniń ózi keletuǵınday!...
Sheshem de búgin quwnaq edi. Ólimlikke saqlap qoyǵan aq jawlıǵın 
«ólmesimnen burın bir tartayınshı!» dep tartıp alǵan. Hasasın taqıldatıp úyme-úy 
kirip júripti:
– Kóz aydın, dushpannıń tuwı jıǵıldı, esittińiz be, doslar-aw!...
– Esittik, ene, kóz aydın! Jalǵızıń keler...
– Awzıńa may, kelinler, ilayım solay bolǵay- dá!
Súyinshim kóp bererlik... Ol usılay etip tap kún awǵansha júrdi. Biraq, apam 
hesh nárse sezbegendey edi. Máńgúr adamday betime qarap ańırayadı. Oǵan tap 
jeńis kúni de jónli tásir etpegendey! Nege bulay bolǵan, sonsha saǵınıp kútken kún 
kelgende nege tóbesi kókke jetpeydi, nege jaynap-jasnamaydı? Al, Petka bir otıradı, 
bir turadı, eki kózi ottay jaynap baratır. Kókiregi tolı quwanısh! Tap birneshe jıldan 
berli ishinde qamalıp kelgen dártleri usı búgin dúbep shıǵajaqtay. Ózinen ózi 
adamlarǵa tigilip qaraydı da, olardıń túrindegi quwanıshtı kórip, ıqtıyarsız mıyıq 
tartadı. Meniń de ishime gúbelek kirgendey boldı: «Aǵamnan nege xat kelmeydi, tiri 
me eken...» dep oylayman, biraq óldi dewge, sirá, tilim barmaydı.
(Sh.Seyitov)
Enciklopediyalıq sózlikler universal hám belgili bir tarawǵa 
tán boladı. Sonday-aq, olar jasqa baylanıslı da bolıwı múmkin. Máselen, 
«Balalar enciklopediyası», «Mektepke shekemgi balalar enciklopediyası» 
hám t.b. 
Enciklopediyalıq sózlikler maqseti hám wazıypasına qaray 2 túrli 
boladı: ulıwmalıq enciklopediya hám arnawlı bir tarawdıń enciklopediyalıq 
sózligi. 
Al lingvistikalıq sózliklerde sózlik baylıǵımız óz sáwlesin tabadı. 
Olarda tildiń leksikalıq, fonetikalıq, grammatikalıq ózgesheliklerine say 
sózlerdiń qollanılıwı úyretiledi. Lingvistikalıq sózliklerge túsindirme 
sózlik, dialektologiyalıq sózlik, sinonimler sózligi, awdarma sózlik, 
frazeologiyalıq sózlik hám t.b. sózlikler kiredi.

---

124
Logotip tovardıń belgisi sıpatında dizimge alınadı. Bul atamanıń kelip shıǵıwına 
qızıǵatuǵın bolsańız, áyyemgi grek tilinen alınǵan sóz bolıp, «sóz hám iz» dep awdarıladı. 
Usıǵan qaray, logotipler tovar haqqındaǵı hárqanday maǵlıwmattı (yamasa kárxana, 
birlespe, shólkem) awızeki yamasa grafikalıq usılda belgilew ushın qollanıladı. 
Birinshi brend logotipleri XX ásirdiń baslarında payda bolǵan bolıp, buǵan AQSH 
ta islep shıǵarıw muǵdarınıń artıp ketiwi sebep bolǵan. Logotiplerdiń óz huqıqıy 
qollanılıw shegaraları bolǵan.
Logotiplerdiń úsh túri bar bolıp, olar:
1. Grafikalıq belgiler kórinisindegi kompaniya logotipleri (gerbti bildiriwshi 
súwret)
2. Tekstli logotipler (jazıwlı kóriniste beriledi)
3. Súwret hám jazıw birlestirilgen versiyası 
Kompaniyanıń logotipleri olardıń rawajın hám keleshegin belgilewde júdá 
áhmiyetli. Ziyrek qarıydarlardıń pikiri boyınsha, kompaniyanıń dizaynı kóp nárseni 
sheshedi. Ayırım kompaniyalar óz tariyxı dawamında túrli logotiplerdi paydalanıp 
kórgen. Mısalı: 
NIKE
Kompaniyanıń dúzilgen jılı: 1964-jıl
Logotipiniń jaralǵan jılı: 1971-jıl
Logotip dizayneri: Kerolin Davidson 
Kompaniyanıń tiykarın salıwshı: Bill Bauerman, Filipp Nayt.