Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
shipillovchi undoshlar va tish oldi, tish aro undoshlar guruhi ham 
kоŘrsatilmagan. Bu hol taxminan shunday tushuntiriladi: ayni davrda 
bolalarda tishlari hali chiqmagan bоŘladi, bařzi hollarda chiqishi ham 
mumkin. Til oldi tovushlari xuddi portlovchilar va shovqinlilar singari 
ingliz tiliga xos ????? chiqadi. ChugŘurlash etapining oxirlariga kelib 
bolada tishlar paydo bоŘlgani bilan, til oldi tovushlar chugŘurlash 
etapida umuman kоŘrinmaydi. Ayrim bolalarda bu vaqtga kelib lab-
tish undoshlari paydo bоŘladi. Demak, chugŘurlash etapida portlovchi 
va shovqinlilar paydo bоŘlmaydi. ChugŘurlash etapi rivojlanishining 
umumiy sxemasini taxminan shunday tarzda berish mumkin. Insonda 
nutqiy reaksiyalarning tarixiy taraqqiyoti natijasida bolaga mařlum 
miqdorda artikulyatsion rivojlanish dasturi оŘtadi. Gu-gulash davrida 
va chugŘurlash etapining dastlabki bosqichlarida bu dastur bolalarning 
eshitishi holatiga bogŘliq bоŘlmagan holda amalga oshadi: biz bu 
haqda yuqorida aytib оŘtgan edik, yařni gu-gulash va chugŘurlash 
etapi kar bolalarda ham bоŘladi. ChugŘurlash etapi rivojlanishining 
keyingi bosqichlarida autoexolaliya mexanizmi qоŘshiladi. Bu 
rivojlanishda autoexolaliya mexanizmi faqat umumiy stimullovchi rol 
оŘynaydi. Autoexolaliya, chugŘurlash etapini tovushlar zahirasi bilan 
boyitmaydi, chunki оŘz-оŘziga taqlid jarayonida bola faqat talaffuz 
qilganini оŘzinigina eshitadi. ChugŘurlash etapining keyingi rivojida, 
ayniqsa buetapning tugashi bosqichida exolaliya mexanizmi qоŘyiladi. 
Bu 
mexanizm, 
chugŘurlash 
etapi 
rivojlanishini 
umumiy 
ragŘbatlantirish bilan birga, mařlum miqdorda bu etapni tovushlar 
zahirasi bilan boyitadi. Bolalarning exolalik reaksiyalari 3 xil 
kоŘrinishda bоŘlishi mumkin. Birinchi kоŘrinishda atrofdagilar bolaga 
chugŘurlashida bor bоŘlgan tovushlarni talaffuz qiladilar. Bu holatda 
exolalik reaksiya bir muncha muvaffaqiyatli chiqadi. Biroq bu 
reaksiyaning roli, autoexolaliyaning roli singari, chuqurlash etapining 
rivojlanishi uchun faqat umumiy ragŘbatlantiruvchi bоŘlib ifodalanishi 
mumkin. Exolalik reaksiyaning ikkinchi kоŘrinishida atrofdagilar 
bolaning chugŘurlash etapida ayni vaqtda yоŘq bоŘlgan tovushlarni 
talaffuz qiladilar yoki gapiradilar. Bu tovushlar qоŘyilgan dastur 
bоŘyicha ancha kechroq paydo bоŘlishi kerak. Exolalik reaksiya nol 
bоŘlib qoladi, yařni bola bu tovushlarga umuman tařsirlanmaydi, agar 

---