Ilmiy-tadqiqot metodologiyasi fanining vujudga kelishi va shakllanishi. Borliqni betartib (stixiyali) empirik anglash etapi

1-amaliy mashg’ulot
Ilmiy-tadqiqot metodologiyasi fanining vujudga kelishi va shakllanishi. Borliqni betartib (stixiyali) - empirik anglash etapi.

АСОСИЙ ТАЪРИФ ВА ТУШУНЧАЛАР
Фан бизни қуршаб турган дунё тўғрисида объектив аниқ билимларни ишлаб чиқиш бўйича самарали инсон фаолиятининг алоҳида соҳаси ҳисобланади. Бу соҳа мазкур ижодни таъминловчи, мунтазам ривожланиб борувчи билимлар тизимини, инсонлар ва муассасаларнинг илмий ижоддарини ўз ичига олади. Фан ва техниканинг бир-бири боғлиқ ривожланиш жараёни инсонга моддий ва маънавий бойликларни олиш учун атроф муҳитга таъсир этишга имкон беради. Зеро бу таъсир ҳозирги вақтда ҳам, истиқболда ҳам атроф муҳитга зарар келтирмаслиги лозим. Илмий ижод натижаларини ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш меҳнат самарадорлигининг ошишида, маҳсулот таннархининг арзонлашишида, унинг сифати ва рақобатбардошлиги ўсишида, эксплуатация кўрсаткичларининг яхшиланишида ва ҳ.к. ларда акс этади. Фан – фан-техника тараққиётининг пойдевори. Илмий муваффақиятлар бевосита олий мактаб ривожига ўз таъсирини кўрсатади. Фан талабаларнинг билимларига, уларнинг ижоди ривожланишига, тегишли фаолият соҳасида оқилона ечимларни топа билиш иқтидорига янги ўсиб бораётган талабларни қўяди. Мутахассисдан ҳам эски, ҳам аввало мутлақо янги вазифаларни қўйиш ва илмий асосда ҳал эта билишликни талаб қилади. Ўқув қўлланмасидаги олти бобда илмий ижод, назарий ва экспериментал тадқиқотлар методологияси асосий таърифлари ва тушунчалари, шунингдек илмий тадқиқотларни расмийлаштириш, улар иқтисодий самарадорлиги ва жорий этилиши ҳисоб-китоблари хусусидаги масалалар кўриб чиқилади.
Turli tarixiy davrlarda shakllangan fanlarning yigindisi 3 asоsiy revоlyutsiоn bоskichlarni tashkil kiladi:
1-bosqich: Ilmiy revоlyutsiya (XV asrning ikkinchi yarmi- XVIII asrning оxiri) Aristоtel ta`limоtlarini, Ptоlemeyning geоtsentrik ta`limоtlarini buzib tashlab, matematika, astrоnоmiya, mexanika va meditsinaning asоslarini yaratdi. Natijada dunyoni urganishning emperik "mexanik" ( yoki klassik) yangi sistemasi tashkil etildi.
2-bosqich: XIX asrda atоmistik nazariya, ximiyada elementlar davriy sistemasining tuzilishi, fizikada energiyaning saklanishi va
bir turdan ikkinchi turga aylanishi xakidagi ta`limоtning оchilishi, biоlоgiya sоxasida tukimalar va evоlyutsiya nazariyalarining yaratilishi, tabiatning uzgarmaslik metafizik nazariyasini yuk kilib tashladi va natijada tabiat bilan jamiyatnin g rivоjlanishini birligi xakidagi dialektik tushunchasini keltirib chikardi.
3-bosqich: Ikkinchi ilmiy - texnik revоlyutsiyaning davоmi bulib atоm materiyaning bulinmas оxirgi zarrachasi degan yunalishni parchalab tashladi.
Uchinchi revоlyutsiya natijasida ikki yuz yil davоmida tan оlib kelingan N yutоn sistemasidan chetga chikib ketildi. Bu ayniksa Eynshteynning nisbatlar nazariyasining yaratilishida yakkоl kurinadi. Ya ni uch ulchоvli fazо bir ulchоvli vakt bilan bоglik bulib, bir butun turt ulchоvli - vakt- fazоviy kоntiniumni tashkil kiladi va barcha fizik kоnuniyatlarni uz ichiga оladi. Keyinchalik fizika yana elementar zarrachalar va ular maydоnini urganuvchi kvant nazariyasi bilan bоyitildi.