Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
tengdoshlaridagidek paydo bоŘladi. Lekin u eshituv idroki tomonidan 
mustahkamlanmaganligi sababli asta-sekin sоŘnib boradi. Bu 
holatlarda maxsus pedagogik tařsirsiz bolalarda nutq rivojlanmaydi. 
Ilk yoshlik paytida bola tovush, bоŘgŘin va atrofdagilarning sоŘzlarini 
noaniq buzilgan holda idrok etadi. Shu sababli bolalar bir fonemani 
ikkinchisi bilan aralashtirib yuboradilar, nutqni yomon tushunadilar. 
Juda kоŘp hollarda bolalar оŘzlarining notоŘgŘri talaffuzlarini 
sezmaydilar. Natijada u odat tusiga kirib, turgŘun bоŘlib qoladi. 
Keyinchalik bu holat qiyinchilik bilan bartaraf qilinadi. Fonematik 
idrok asta-sekin, talaffuzning shakllanishi bilan parallel ravishda 
rivojlanadi. Odatda bola 4 yoshga yetganda оŘz ona tilidagi barcha 
fonemalarni eshitish orqali ajrata olish qobiliyatiga ega bоŘladi. 
KоŘrish ham bola nutqining rivojlanishida muhim rol оŘynaydi. 
Nutqning paydo bоŘlishi va uning idrok qilinishida kоŘrish 
analizatorlarining muhim rol оŘynashi, tugŘma kоŘr bolalarning kech 
gapira 
boshlaganligi 
bilan 
tasdiqlanadi. 
KоŘradigan 
bola 
gapirayotganlarning til va lab harakatlarini sinchkovlik bilan kuzatadi, 
ularni qaytarishga harakat qiladi. Odatdagi artikulyatsion harakatlarni 
yaxshi taqlid qiladi. Bolaning rivojlanishi jarayonida kоŘrish, eshitish 
va boshqa analizatorlar оŘrtasida shartli aloqalar tizimi yuzaga keladi 
va u takrorlanib turuvchi aloqalar bilan doimo rivojlanib, 
mustahkamlanib boradi. Bolaning nutqi kattalar nutqi asosida 
rivojlanib boradi. Nutqining tоŘgŘri shakllanishi atrofdagilar nutqiga, 
nutqiy tajribaga, tоŘgŘri nutq muhiti va tařlimtarbiyaga bogŘliq. Nutq 
tugŘma qobiliyat emas, balki hayot davomida bolaning jismoniy va 
aqliy rivojlanishi bilan parallel ravishda shakllanib boradi. Nutq 
buzilishlarini оŘrganish, tushunish uchun bola nutqining normal 
rivojlanish yоŘlini, bu jarayonning оŘziga xos xususiyatlarini, 
nutqning muvaffaqiyatli shakllanishida katta rol оŘynovchi sharoitni 
bilish lozim. Bundan tashqari bola nutqining rivojlanish davrlarini 
aniq bilish zarur. Bu esa nutqning rivojlanishi jarayonidagi u yoki bu 
kamchiliklarni оŘz vaqtida bilish va aniqlash uchun kerak bоŘladi. 
Masalan, 1 yosh-u 4 oylik bola gapirmayapti. Pedagog bolaning 
normal rivojlanishida birinchi sоŘzlar qachon paydo bоŘlishini bilsa, u 
holda u bu bolaning normal yoki nonormal rivojlanayotganini hal qila 

---