Улуғмуродов н. Х

Yordamchi jarayonlarning umumiy tavsifi 
va avtomatlashtirishning vazifalari. 
Kimyo va oziq – ovqat sanoati korxonalari elektr energiya, bug‟, suv, siqilgan havosiz 
me‟yorida ishlay olmaydi. Ishlab chiqarish xonalarida talab qilingan temperatura va havo namligi 
ta‟minlanishi lozim. Ishlab chiqarish chiqindilari atrof muhitni ifloslantirmasligi uchun tozalanishi 
kerak.
Korxonalar elektr energiyani va bug‟ni energiya sistemasidan yoki xususiy issiqlik energiya markazi 
IEM dan olinadi. Ba‟zi sanoat korxonalarida bug‟ olish unumdorligi 10 t soatgacha va bosimi 1,3 MPa 
bo‟lgan kichik quvvatli qozon agregatlari hamda bur olish unumdorligi 75 t soatgacha va bosimi 3,9 
MPa gacha bo‟lgan o‟rtacha quvvatli qozon agregatlari qo‟llaniladi. Qozonxonada ishlab 
chiqarilayotgan bug‟
 
turbogeneratorda elektr energiya ishlab chiqishga, qozonxonaning shaxsiy 
ehtiyojlariga va texnologik ehtiyojlariga sarflanadi.
Avtomatlashtirish vositalarining ta‟minoti uchun, truboprovodlarni bosim ostida damlash va boshqa 
ehtiyojlar uchun kerak bo‟ladtgan siqilgan havo, havo – kompressor qurilmalari yordamida olinadi.
Ishlab chiqarishdagi xodimlarning ish sharoitini ta‟minlash, yuqori sifatli mahsulot olish, xom 
ashyoni va tayyor mahsulotni saqlash, qurilish konstruksiyalarining mustahkamligini ta‟minlash uchun 
sharoit isitish, ventilyasiya, aspirasiya va havoni tozalash sistemalari yordamida ta‟minlanadi.
Sanoat korxonalarida suv texnologik jarayonlarda, mahsulotlarni tashishda ishtirok etadi, 
apparatura va mexanizmlarni sovitish uchun xizmat qiladi, qozonlarda bug‟
 
hosil qilish uchun xo‟jalik 
va boshqa extiyojlarda foydalaniladi. Foydalaniladigan va tashlab yuboriladigan suv miqdori 
texnologik jarayonlarning sifatiga, uning energiya sig‟imiga, tejamliligiga ta‟sir qiladi, atrof muhitni 
muhofaza qilish masalalariga taalluqli bo‟ladi. Yangi suv sarfini kamaytirish suv ta‟minoti aylanma 
manbalarini qo‟llanilish yo‟li bilan hal qilinib, bunda aynan bir suv zarur ishni bir necha marta 
bajaradi. Korxonalar suvni tabiiy suv xavzalaridan (daryo, ko‟l, ariqdan) yoki sun‟iy inshootlardan 
(artezian quduqlardan) nasos stansiyalar yordamida oladilar. Sanoat, aylanma, yong‟inga qarshi suv 
ta‟minoti nasos stansiyalari va oqava suvlarni haydash stansiyalari mavjud. Suv havzalariga kelib 
tushadigan oqava suvlar oldin maxsus inshootlarda tozalanadi, ulardan sanitariya qimmatli bo‟lgan 
kirishmalar olinadi. Oqava suvlarni biologik va mexanik yo‟l bilan tozalanadi.
Yordamchi jarayonlarni avtomatlashtirishga juda katta e‟tibor beriladi, chunki u faqat mehnat 
qilish sharoitini va texnik iqtisodiy ko‟rsatkichlarni yaxshilabgina qolmasdan, balki mehnat 
xavfsizligini ta‟minlashga, qurilmalar ishlashida avariya holatlarini bartaraf etishga imkon beradi. 
Yordamchi ishlab chiqarishdagi bir qator qurilmalar avtomatlashtirish vositalari bilan birga kompleks 

---

215 
tarzda keliriladi. IEM (TES) kabi ob‟ektlarni avtomatlashtirish hajmi va darajasi maxsus dalolatnoma 
va qoidalar bilan belgilangan. Quyida bir qator yordamchi jarayonlarni avtomatlashtirish sxemalari 
keltirilgan.