Улуғмуродов н. Х

Bug’ ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish 
Issiqlik elektr stansiyasining asosiy qurilmasi – o‟ta qizdirilgan bug‟ni ishlab chiqarish uchun 
mo‟ljallangan bug‟ qozonidir. Dastlabki xom ashyo yonilg‟i, havo va suv hisoblanadi. Yonilg‟ilarni 
yoqishda olingan energiya suvga uzatiladi, buning natijasida o‟ta qizdirilgan bug‟ ishlab chiqariladi. 
Chiqindilar – sovigan tutun gazlari atmosferaga chiqarib tashlanadi.
Ba‟zi bir kimyo va oziq – ovqat sanoatida juda keng tarqalgan baraban turidagi bug‟ qozonining 
sxemasi 1 – rasmda keltirilgan. Yonilg‟i, odatda, mazut havo bilan aralashgan holda yondirish 
qurilmasi orqali o‟choqqa kiradi va yonadi. Havo ventilyator yordamida haydalanadi. Yonish 
mahsulotlari – qizigan tutun gazlari mo‟rilar orqali o‟tib, turli xil issiqlik uzatish sirtlariga issiqlikni 
beradi va tutun murtgich bilan tutun quvuriga tortiladi. Suv ekonomayzerida isitilgan, oldindan quyqa 
hosil qiluvchi aralashma (qorishma) lardan va unda erigan havodan tozalangan suv qozon o‟chogiga 
o‟rnatilagn barabanga uzatiladi. Suv o‟choqni ichki tomonda n to‟suvchi trubalarda bug‟lanadi. 
Barabanda suv sirtida to‟yingan bug‟ to‟planadi va to‟yingan bug‟da mavjud bo‟lgan suv 
tomchilarining bug‟lanishi hamda uning temperaturasini berilgan qiymatgacha etkazish uchun 
mo‟ljallangan bug‟ qizdirgichga keladi. Bug‟ qozonining ish sifatini ifodalovchi asosiy chiqish 
kattaliklari o‟ta qizigan bug‟ning bosimi, temperaturasi va uning sarfi, yonilg‟i va suv sarfi 
hisoblanadi. Bu ko‟rsatkichlar suvning kimyoviy tarkibi, yonilg‟ining kaloriyaligi, havoning bosimi, 
o‟choqda va tutun tortkich oldidagi mo‟rida siyraklanish (vakuum), barabandagi suvning balandligi va 
ko‟pgina boshqa omillar kabi kirish va oraliq kattaliklarga bog‟liq bo‟ladi.
Baraban turidagi bug‟ qozonida o‟ta qizigan bug‟ olish jarayoni kechishining eng yaxshi 
sharoiti barabandagi suv sathini barqarorlashtirish yo‟li bilan amalga oshiriladi. Barabandagi suv 
sathining nominal qiymatdan pasayish tomoniga qarab o‟zgarishi barabanning va ekran trubalarining 
o‟ta qizib ketishiga sabab bo‟lishi mumkin, bu ular mustahkamligining buzilishi bilan bog‟liq. suv 
qizigan bug‟ parametrini kerakli qiymatda ushlab turishga imkon bermaydi.
O‟choqda siyraklanishning etarli darajada bo‟lmasligi o‟choqda va mo‟rilarda tutun gazlarining 
tezligi kichik bo‟lishi va issiqlik almashinish sirtlarining ifloslanishi tufayli konvektiv issiqlik 
almashinuvini yomonlashtirish. Siyraklanish yuqoriroq bo‟lganda yonish radiasion issiqlik almashuvi 
yomonlashadi va gorelka qurilmasida yonish jarayoni yaxshi kechmaydi. Gorelkalarga uzatilayotgan 
yonilg‟ining etishmasligi qozonning bug‟ hosil qilish unumdorligini pasaytiradi, yonilg‟ining 
ortiqchaligi esa barabanda bosimning mumkin bo‟lmagan darajada ortib ketishiga, ehtiyot 
klapanlarining ishlab ketishiga va yonilg‟ining ortiqcha sarflanishiga olib keladi.
O‟choqda berilayotgan havo miqdori yonilg‟i miqdoriga mos bo‟lishi kerak. Aks holda yo havo 
haddan tashqari ko‟pligidan yonuvchi gazlarning temperaturasi pasayib ketadi. Qozondagi suvning tuz 
miqdori ortganda issiqlik almashinishini yomonlashtiruvchi quyqim hosil bo‟lishi tezlashadi. Tuz 
miqdorining pasayishi suvning ortiqcha isrof bo‟lishi bilan bog‟liq. 
Barabanli bug‟ qozonida sodir bo‟ladigan yonilg‟ining yonishi, issiqlik va massa almashinuvi 
jarayonlarining o‟ziga xos xususiyatlarini qarab chiqish uni avtomatlashtirishga bo‟lgan asosiy 
talablarini ifodalashga imkon beradi: barabandagi suv sathi balandligining barqarorligi, o‟ta qizigan 
bug‟ning berilgan parametrlarini saqlab turish, o‟choqda va mo‟ridagi siyraklanishni 
barqarorlashtirish, yonilg‟ini yoqish uchun berilgan havo miqdorini saqlash.
Barabanli bug‟ qozoni avtomatik rostlash ob‟ekti sifatida uni avtomatlashtirishni 
murakkablashtiruvchi bir qator xususiyatlar bilan ifodalanadi. Bu birinchi navbatda o‟zaro bog‟liq 
kiruvchi va oraliq parametrlarining juda katta miqdori, ikkinchidan, iste‟molchilarga yuboriladigan 
bug‟ sarfi bo‟yicha