Ullar xukmronligi davrida O’rta Osiyo xalklari tarixi tarixshunosligi

(XII-XIII asr). «Kitob at-tavassul ila tarassul». Unda 1182-1184 yillarga tegishli, Xorazmshoh Tekesh hukmdorligi davri hujjatlari jamlangan. Ular orasida Tekeshning 1183 yilda G’iyosiddin g’uriyga yuborgan maktubi ham bor.

10. 
    Muhammad Najib ibn Baqron (XIII asr). «Jahonnoma». V. Bartol’d bu asardagi Issiq ko’l, Movarounnahr tog’ boyliklari, O’rta Osiyo cho’llari, qoraxitoylar haqidagi ijtimoiy-etnografik ma`lumotlardan foydalangan.
    
11. 
    Avfiy (XIII asr). «Jome`-ul hikoyot va lom`e ar-rivoyot». Bu asardan u SHaqiq Ibrohim Balxiyning O’rta Osiyoda Budda kohini bilan bo’lgan uchrashuvi to’g’risidagi hikoyasini, qoraxoniylar, ayniqsa, Ibrohim ibn Nasr Tamg’ochxon haqidagi ma`lumotlarni, din islohotchisi Moh Afridning harakati va bu harakatning Abu Muslim yordamida bostirilishi haqidagi, Somoniylar va ularning Simjuriylar bilan to’qnashuvi, Gurganjining SHahobiddin Guriy tomonidan qamal qilinishi, uyg’ur va boshqa turkiy urug’lar haqidagi ma`lumotlarni keltirgan.
    
12. 
    Butxona. «SHe`rlar to’plami». Bu erda mutasavvif shoir Sayfiddin Boharziyning CHig’atoy saroyi vaziri Qutbiddin Habash Amid (musulmon) ga nomasi keltiriladi. Noma muallifi oliy tabaqaning dindorlar faoliyatiga aralashayotgani xususida o’z fikrini keskin bayon etadi, norozilik bildiradi.
    
13. 
    Juvayniy (XIII asr), «Tarixi jahonkushoi». Xanikov shaxsiy jamg’armasidan. Bu tarixshunoslik asaridan V. Bar­tol’d CHingizxon avlodi xususidagi ma`lumotlarni olgan. Bular: CHingizxon davlatining boshqaruv tuzilishi, CHingizxon o’g’illariga tegishli hudud chegaralari; mo’g’ullarni Kuchluq bilan kurashi; Xorazmshoh Muhammadning qoraxitoylar bilan kurashining ayrim lavhalari; Xorazmdagi 1056-1208 yillardagi er qimirlash, Xorazmdagi ayyorona harakatlar xususidagi ma`lumotlardir.
    

14. Rashididdin (XIII-XIV asr). «Jome`-at-tavorix». Unda O’rta Osiyodagi CHig’atoy davlatidagi asosiy voqealar va ularning ishtirokchilari xususida juda ko’p ma`lumotlar bor. Fikrimizcha, Rashididdin asarlariga berilgap baho diqqatga sazovor va u O’rta Osiyo tarixshunosligida alohida o’rin egallaydi. Bu haqda keyingi faslda mufassal to’xtalamiz.
15. Jamol qarshiy