«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

LEKCİYA № 9.
Tema: Ayriqsha jaǵ́́́daylarda puxaraliq qorǵ`aniw

Reje:

1. 
   .Ayırıqsha jaǵdaylarda adamlardın` qáwipsizligin támiyinlewdiń tiykarǵı usılları hám principleri .
   
2. 
   Ayırıqsha jaǵdaylardıń aqıbetlerin saplastırıw
   

1. Ayırıqsha jaǵdaylarda adamlardıń qáwipsizligin támiyinlewdiń tiykarǵı usılları hám printsipleri.

Ayrıqsha jaǵdaylarda adamlardıń qáwipsizligin támiyinlewde, tómendegi tiykarǵı ilájler kiredi: ayrıqsha jaǵdaydıń keltirip shıǵarıwı múmkin bolǵan aqıbetlerin bahalaw hám onı aldınnan aytıp beriw; usınday hádiyselerdiń kelip shıǵıw itimallıǵın joq etiw hám aldın alıwǵa hámde olardıń aqıbetlerin kemeytiriwge baǵdarlanǵan ilájlerdi islep shıǵıw. Bunnan tısqarı eń áhmiyetlisi adamlarǵa bunday jaǵdaylar payda bolǵanda olardıń ózin qalay tutıw kerekli hám is háreketin oqıtıw hámde olardı qorǵawdıń ónimdarlı usılların islep shıǵıw.

Ayrıqsha jaǵdaylardı aldınan aytıp beriw – bul usıl ta`biy apatshılıqlardan, avariya ha`m katastrofalar na`tiyjesinde toplanatug`ın jag`daylardı shama menen bahalaw ha`m anıqlaw. Aldınnan aytıp beriw-uzaq mu`ddetli ha`m qısqa mu`ddetli boladı. Uzaq mu`ddetli aldınan aytıw seysmik rayonlardın`, aymaqlardın` qay jerinde sel ha`m ko`shkin bolıwı mu`mkinligin, tog`anlardın` avariyası yamasa ta`biy suw tasqınları waqtında suw basqan shegaraların anıqlaw ha`m u`yreniwge bag`darlang`an. Qısqa mu`ddetli anıqlaw shama menen ayrıqsha jag`day qaysı waqıtları sa`dir bolıwın anıqlawda isletiledi.

Aldınnan (prognozlar) anıqlawdı du`ziw ushın ha`r qıylı statistikalıq mag`lıwmatlardan ha`mde ta`biy qorshag`an ortalıqtan paydalanıladı. Solay etip seysmik rayonlarda jer silkiniwdi aldınnan aytıp beriw ushın, ta`biy suwlardın` ximiyalıq quramınıń ózgeriwi úyreniledi, qudıqlarda suw satqınıń ózgeriwi boyınsha baqlaw ótkiziledi, topraqtın` mexanikalıq hám fizikalıq (elektr hám magnit) quramı anıqlanadı. Jer silkiniwdiń aldınnan aytıp beriwde bir qansha maǵlıwmattı toplawda ayrım haywanlardıń háreketin baqlawlar arqalı anıqlawǵa boladı. Hár túrli ayrıqsha jag`daydıń rawajlanıwında kelip shıǵatuǵın jaǵdaydı aldınnan aytıp beriw ushın matematikalıq usıllar qollanıladı (matematikalıq modellestiriw).

Ayrıqsha jaǵdaylarda adamlardı qorǵaw usılları – olarǵa tómendegiler kiredi: evakuatsiya, qorg`awshı qurılmalarda jasırnıw hám jeke qorǵanıw qurallarınan paydalanıw.

Evakuatsiya- degende ayrıqsha jaǵdayda adamlardı yamasa onın` bir bo`legin ha`kisleniw dereginen alıp shıg`ıw tu`siniledi.

Qorǵawshı qurılmalar - bul arnawlı islep shıǵılǵan injenerlik qurılma. Ayrıqsha jaǵdaylar nátiyjesinde payda bolǵan hár qıylı fizikalıq, ximiyalıq hám biologiyalıq qáwipli hám zıyanlı faktorlardın` tásirinen qorǵanıw ushın arnalǵan. Bul qurılmalar adamlardı áskeriy háreketlerde hám texnogen avariyalardan qorǵawda paydalanıladı.

Adamlardıń jeke qorǵanıw quralları - bul organizm ishine, terisine hám kiyimine joqarıda kórsetilgen zıyanlı zatlardıń hámde bakteriologiyalıq agentleriniń kiriwine jol qoymaslıq ushın arnalǵan. Bul qurallar dem alıw organların qorǵawshı (respiratorlar, gaz nıqaplar), arnawlı qorǵawshı kiyim hám ayaq kiyimler.