УўК: 347. 965 Кбк: 85. 31(5) ю – 56 Юнусов, Ҳайдарали ва б

---

---

Kitobxon.Com

---

УЎК: 347.965
КБК: 85.31(5)
Ю – 56
Юнусов, Ҳайдарали ва б.
Ҳайдарали Юнусов, Зулфия Маматова. Трансчегаравий дарёлар ва йирик 
тўғонлар: таҳдидлар, талафотлар ва хавфсизлик чоралари. Илмий-оммабоп 
тадқиқот. – Тошкент: «Янги аср авлоди», 2015. – 266 б. 
ISBN 978-9943-27-620-8
Мазкур тадқиқот трансчегаравий дарёлар сувидан гидроэнергетик мақ-
садларда фойдаланиш ва йирик тўғонлар қурилишининг инсон ва жамият 
хавфсизлигига, ижтимоий-иқтисодий тараққиётга ҳамда атроф-муҳитга 
таъсири масалаларига бағишланган. Унда БМТ ва унинг ихтисослашган 
муассасалари, Жаҳон банки, Осиё тараққиёт банки, Бутунжаҳон сув 
кенгаши, Бутунжаҳон сув форумларининг материаллари, Йирик тўғон-
лар бўйича халқаро комиссия, Тўғонлар бўйича бутунжаҳон комиссияси 
ҳисоботлари, бир қатор халқаро ташкилотлар ва илмий уюшмалар томо-
нидан олиб борилган тадқиқот натижалари ўз аксини топган. Китоб БМТ 
томонидан қабул қилинган 2005–2015 йилларга мўлжалланган “Сув – 
ҳаёт учун” халқаро ҳаракат ўн йиллиги дастури доирасида чоп этилмоқда. 
Ушбу нашр трансчегаравий дарёлар, йирик тўғонлар қурилиши ва, 
умуман, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалалари билан қизиққан 
кенг китобхонлар оммаси учун мўлжалланган. 
УЎК: 347.965
КБК: 85.31(5)
ISBN 978-9943-27-620-8
© Ҳайдарали Юнусов, Зулфия Маматова. Трансчегаравий дарёлар ва 
йирик тўғонлар: таҳдидлар, талафотлар ва хавфсизлик чоралари. Илмий-
оммабоп тадқиқот. – Тошкент: «Янги аср авлоди», 2015.
Kitobxon.Com

---

МУНДАРИЖА
Сўз боши .............................................................................................. 5
Сув – ҳаёт манбаи .......................................................................... 10
Трансчегаравий дарёлар суви фақат бир давлатга 
тегишлими? ........................................................................................ 19
Йирик тўғонлар қурилиши – ижтимоий баҳслар марказида ....... 24
Йирик тўғонларнинг қисқача тарихи .......................................... 31
Йирик тўғонлар тараққиёт гарови, аммо... ................................. 33
Йирик тўғонлар қурилишининг эҳтимолий 
салбий оқибатлари ........................................................................... 38
Йирик гидроэнергетик иншоотлар трансчегаравий 
таъсирга эга объект сифатида: атроф-муҳитга 
трансчегаравий таъсир нима ва у қандай келиб чиқади? ....... 59
Атроф-муҳитга трансчегаравий таъсирни 
баҳолаш шакллари, усуллари ва босқичлари ............................ 65
Атроф-муҳитга етказилган зарар учун жавобгарлик .............. 85
Марказий Осиёдаги трансчегаравий дарёлар ва йирик 
тўғонларнинг умумий тавсифи ................................................... 102
Марказий Осиёда йирик тўғонлар қурилиши ва 
улардан фойдаланишнинг ўзига хос хусусиятлари ................ 124
Марказий Осиёда йирик гидроэнергетик иншоотлар 
қурилиши: таҳлика ва таҳдидлар ................................................ 134
Трансчегаравий сув оқимларидан фойдаланиш ҳамда 
йирик гидроэнергетик иншоотлар қурилишининг 
халқаро-ҳуқуқий қоидалари ........................................................ 159
Kitobxon.Com

---

Хорижий экспертларнинг Марказий Осиёдаги сув 
муаммолари бўйича фикр ва мулоҳазалари ............................ 177
Хулоса: истиқбол, муаммолар ва ечимлар ................................ 192
Қўшимча маълумотлар учун тавсия этиладиган 
адабиётлар ва манбалар рўйхати ................................................ 208
Иловалар ............................................................................................ 235
Илова 1. Дунёдаги энг йирик трансчегаравий дарёлар
рўйхати ............... ............................................................. 235
Илова 2. Марказий Осиёдаги трансчегаравий дарёлар
рўйхати ............ ................................................................ 238
Илова 3. Дунёдаги энг йирик тўғонлар рўйхати ......................240
Илова 4. Марказий Осиёдаги энг баланд тўғонлар
рўйхати ............. ............................................................... 243
Илова 5. Йирик тўғонлар ва техноген фалокатларга оид
маълумотлар, лавҳалар ва чизмалар ......................... 245
Илова 6. Марказий Осиёдаги энг йирик гидроиншоотлар
тавсифи ............................................................................ 259
Муаллифлар ҳақида ....................................................................... 266

---

5