|
СУВ ИСТЕЪМОЛЧИЛАРИ УЮШМАЛАРНИНГ ДАРОМАДЛАРИ, СОЛИҚ ВА СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИНИ ҲИСОБГА ОЛИШ - СУВ ХЎЖАЛИГИДА БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ
Бюджет қийматини ҳисоблаш - СИУ бюджети бухгалтерия стандартлари асосида тузилади. Бюджетнинг даромад сифатида кутилаётган қисми бюджетнинг чап томонига киритилади, ҳаражатлар эса бюджетнинг ўнг томонига киритилади.
- Одатда, СИУ бюджети куйидаги ҳаражатлар ва даромадлар қисмидан ташкил топади:
- Даромадлар: аъзолик бадали, ирригация хизмати учун тўловлар, жарима, бошқа хизматлар учун тушумлар, банк омонатлари ва суда фоизларини ўз ичига олади.
- СФУ бюджети ҳаражатларни эксплуатация ва техник хизмат кўрсатиш ҳаражатларига ажратади.
- Бюджетни тузишни ҳар доим иш режасида ва хизмат кўрсатиш бўйича тадбирлар режасида кўрсатилган ҳаражатлардан бошлаш лозим.
-
- 2010 йил "12" январда СИУ Умумий Мажлисида Тасдиқланган
| | | | | | | - 1-сонли СИУ ни 2010 йил учн ЭваТХ бўйича бюджети
- Хизмат кўрсатиш майдони: 3060 га, ИХТ тарифи, Тўрн.= 6585 сўм/га, Тўзгар.= 97 тийн/м3
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Ирригация хизматлари учун тўлов
| | | - Моддий рағбатлантириш фонди 25 %
| | | | | - Электроэнергия учун тўловлар
| | | - Ягона ижтимоий тўлов 25 %
| | | | | | | | | | | | | - Хизматлар учун бошқа тўловлар
| | | - Ёнилғи ва мойлаш материаллари
| | | | | | | | - Ўтган йилги қарзларни тўлаш
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Техник хизмат кўрсатиш харажатлари
| | | | | | | | | | | | | | | | | - Транспорт ва мелиоратив техника таъмири
| | | | | | | | - Гидротехник иншоотлар таъмири
| | | | | | | | - Канал, коллекторларни тозалаш
| | | | | | | | | | | | | | | | - Асосий фондлар амартизацияси 5 %
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | СИУ бюджетини даромадларини ҳисоблашда алоҳида шартлар Профилактик техник хизмат кўрсатиш бўйича қоидалар. - Техник хизмат кўрсатиш бўйича ҳаражатлар кейинга қолдирилган техник хизмат кўрсатишни эмас, балки профилактик хизмат кўрсатишни ўз ичига олиши лозим.
- Профилактик хизмат кўрсатиш - бу СИУнинг узоқ муддатли эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда суғориш ва дренаж тизимидаги тармоқларни тозалаш, иншоотларни таъмирлаш ва алмаштириш демакдир.
- Кейинга қолдирилган хизмат кўрсатиш - бу хизмат кўрсатишни кейинга, яъни бу жуда ҳам зарур бўлган вақтгача қолдиришини англатади. Одатда бу тизим ишдан чиққанда амалга оширилади.
Профилактик хизмат кўрсатишнинг турларидан бири коллекторларни тозалаш бўлиб, у кейинги йил учун кечиктириб бўлмайдиган зарурият сифатида бюджетга киритилмайди, балки ҳар 3 йилда амалга оширилади. - Профилактик хизмат кўрсатишнинг турларидан бири коллекторларни тозалаш бўлиб, у кейинги йил учун кечиктириб бўлмайдиган зарурият сифатида бюджетга киритилмайди, балки ҳар 3 йилда амалга оширилади.
- Профилактик хизмат кўрсатишнинг яна бир тури суғориш ва дренаж тизими ва бошқа асосий воситалар амортизациясини қайд қилишдир.
- Бунда, жиҳозни эксплуатация қилиш муддати ўтганда ва уни алмаштириш зарурати туғилганда, уни алмаштириш учун янги жиҳоз сотиб олишга етарли маблағ қолиши керак.
Профилактик хизмат кўрсатиш учун бюджет тузиш - Кейинга қолдирилган хизмат кўрсатишни бюджетга киритиш ўрнига профилактик хизмат кўрсатишни бюджетга киритишнинг афзал томони шундаки, у иккита муаммонинг юзага келишини олдини олади.
- Биринчиси – суғориш ва дренаж тизимидаги кейинга қолдирилган хизмат кўрсатиш туфайли келиб чиққан кичик муаммолар кейинчалик кўп маблағ талаб қиладиган катта муаммоларга айланишини олди олинади.
- Иккинчидан - хизмат кўрсатиш бўйича асосий даврий ишлар амалга оширилаётганда кейинги йиллар бюджетида маблағ етишмовчилигини келиб чиқиши ва фавқулодда техник хизмат кўрсатиш бўйича ҳаражатларни қоплаш учун ирригация хизмати учун тўлов миқдорини ошиб кетишини олдини олади.
Ирригация хизмати учун тўлов миқдорини белгилаш - Бюджетни тузиш жараёнида эксплуатация ва техник хизмат кўрсатиш бўйича тадбирларни амалга ошириш учун етарли миқдорда маблағга эга бўлишни ҳохлаган муҳандис ҳамда суғориш хизмати учун иложи борича кам маблағ тўлашни истовчи истъемолчилар ўртасида низо юзага келиши мумкин.
- Шунга қарамасдан, иккала томон ҳам хизмат кўрсатиш техник эмас, балки молиявий муаммо эканлигини инобатга олишлари зарур.
- Шу сабабдан, СИУ суғориш ва дренаж тизимини эксплуатацияси ва хизмат кўрсатилиши учун ҳақиқий ҳаражатлар миқдорини пухта ва аниқ белгилаши лозим.
Тизимни келажакдаги талабларини ҳисобга олиш - Кутилаётган харажатлар аниқлангандан кейин, ирригация хизмати тарифини ҳисоблаш мумкин.
- Лойиҳа доирасида ирригация ва дренаж тизими тиклангандан кейин, СИУ ирригация хизамати тарифига келажакда талаб қилинадиган маблағларни киритиши керак.
- Бу маблағлар йил давомида бажарилиши керак бўлган минимум ишларга эмас, балки келажакда бажариладиган эксплуатация ва техник хизмат кўрсатиш тадбирларига асосланиши керак.
- Йўқса, ирригация хизмати тарифи етарли бўлмайди ва тизимни тиклаш ишлари тугагандан кейин эксплуатация ва техник хизмат кўрсатиш бўйича харажатларни ошириш зарурати йилдан-йилга ошиб боради.
Солиқларни ҳисобга олиш - Бюджет тузишда Солиқ Кодексига асосан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида амал қилаётган солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар ҳисобга олиниши керак.
СИУ заҳира жамғармаси - СИУ заҳира жамғармасини яратишдан мақсад: (1) авария бўйича таъмирлаш ишлари билан боғлиқ, (2) суғориш ва дренаж тизимини такомиллаштириш билан боғлиқ, (3) сув тошқини, тизимдаги носозликлар, бюджет танқислиги ва бошқалар каби фавқулодда ҳолатлардаги ҳаражатларни қоплашдир.
- Заҳира жамғармаси банкда алоҳида ҳисоб рақамида сақланиши керак.
- Заҳира жамғармаси маблағлари фақат махсус мўлжалланган мақсадлар учунгина олиниши муҳимдир.
- Ҳар молиявий йилнинг охирида балансдаги барча ижобий маблағларни заҳира жамғармасига ўтказиш тавсия этилади.
Бюджетни ўзлаштириш мониторинги - СИУ ҳисобчиси бюджет маблағининг ўзлаштирилиши ва ишларнинг бажарилиш жараёни мониторингини СИУ молиявий аҳволи мониторингининг бир қисми сифатида олиб боради.
- У ҳар суғориш мавсуми охирида бюджет мониторинги бўйича даромад ва ҳаражатлар ҳақида ҳисобот тайёрлайди.
СИУ аъзолик бадали - СИУ Низомида кириш ва аъзолик бадалларини тўлаш назарда тутилиши тавсия қилинади.
- СИУ эндигина ташкил этилганда, у ҳар бир аъзодан 5-7 минг сўм миқдорида дастлабки аъзоликка кириш бадалини, кейинги йиллар давомида эса бир йил учун 5 минг сўм миқдорида аъзолик бадали йиғимини жорий қилиши керак.
- Кириш бадали СИУ фаолиятининг дастлабки бир неча ойлари давомида СИУ ходимларига бериладиган ойлик маош, ҳамда ЭваТХ кўрсатиш бўйича ҳаражатларнинг бир қисмини қоплайди.
- Кейинчалик бу ҳаражатлар ирригация хизмати учун бадаллар ҳисобига қопланади.
- Кейинги йиллар аъзолик бадалларини СИУ заҳира жамғармасига қўйиш лозим.
Ирригация хизмати учун бадалларни мақсади - Ирригация хизмати учун тўловларнинг мақсади, суғориш ва дренаж тизимини ЭваТХ хизмат кўрсатиш бўйича ҳаражатларни, ойлик маошни тўлаш ва СИУни бошқариш билан боғлиқ бошқа ҳаражатларни қоплашдан иборат.
- Кейинчалик ирригация хизмати учун тўловлар сув таъминоти учун ИТБга тўловлар қийматини ҳам ўз ичига олиши мумкин.
- Бундан ташқари, ирригация хизмати учун тўлов заҳира жамғармасига ўтказиладиган пул маблағларини ҳам ўз ичига олиши мумкин.
- СИУ аъзолари, ирригация хизмати учун тўловлар сув учун тўлов эмаслигини тушунишлари жуда муҳим.
- СИУ аъзолари томонидан амалга оширилаётган тўловлар эса уларнинг суғориш ва дренаж тизимини сақлаш харажатларини қоплашдаги улушидир.
Ирригация хизмати учун тарифларни ҳисоблаш Тўлов мувофиқлиги омилидан фойдаланиш - Ирригация хизмати тарифи бюджетда кўрсатилган ҳаражатларга асосланган ҳолда ҳисобланади.
- Ирригация хизмати тарифини ҳисоблашда, СИУ барча аъзолари ирригация хизмати учун тўловни амалга оширишларини кўзда тутишларига тўғри келмайди, чунки СИУ фаолиятининг биринчи йилларида бу ҳол камдан-кам учрайди.
- Шу сабабдан, ирригация хизмати тарифи бюджетнинг йиллик ҳаражатларига ва ирригация хизмати учун тўловни амалга оширишлари мумкин бўлган СИУ аъзолари фоизига асосланган бўлиши керак.
Тушумлар самарадорлигининг зарурияти - Яна бир жуда ҳам муҳим шарт борки, у нима учун СИУ ирригация хизмати тарифини иложи борича реал белгилаш зарурлигига изоҳ беради.
- Бу СИУнинг ушбу тўловларни йиғишда аниқ бир самарадорлик даражасига эришмаса, у ўзининг суғориш ва дренаж тизимини тиклаш учун грант ва қарз олиш имконига эга бўлмаслиги билан боғлиқ.
Бадаллар миқдорини аниқлаш вариантлари - Бадаллар миқдори СИУ аъзоларига осонликча тушунарли бўладиган қилиб ҳисобланиши керак.
- Агар СИУ аъзолари бадал миқдорининг асосланганлигини аниқ билсалар, уларнинг тўловларни амалга ошириш хоҳишлари ошади.
- СИУ фаолиятининг дастлабки йилларида одатда ушбу тўловлар миқдори етказиб берилган сув ҳажмига эмас, балки гектар асосида белгиланади, чунки ҳозирги кунда сув ўлчаш қурилмалари биринчи усулни қўллаш имконини бермайди.
- Дунё тажрибасида ирригация хизмати учун тўловларни йиғиб олишни қуйидаги усуллари қўлланилади:
Ирригация хизмати тарифини ва ирригация хизмати учун тўловларни йиғиш усулини тасдиқлаш - Бюджет тасдиқлангандан сўнг, СИУ Кенгаши ирригация хизмати тарифи, тўловни амалга оширмаганлик учун жарима ва ушбу жараёнларга тегишли чоралар тизими ҳақида таклифларни Умумий Мажлис томонидан кўриб чиқиш учун тақдим қилади.
- Умумий Мажлис юқорида келтирилган ирригация хизмати учун тўловларни йиғиш усулларидан бирини маъқуллаши керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
