Uglevodorodlar tarkibi ikkitagina elementlardan uglerod va vodorod atomlaridan tashkil topgan organik birikmalar uglevodorodlar deb ataladi

1) Alkanlarni piroliz qilib olish. Organik moddalarni yuqori haroratda kimyoviy o’zgarishlarga uchrashi bilan boradigan jarayonlar piroliz deb ataladi.

Sanoatda asosan alkenlar alkanlarni piroliz qilib olinadi. Alkanlar 700°C gacha qizdirilganda ular molekulasidagi C−C va C−H bog’lari gomolitik uziladi, bunda хilma-хil ozod radikallar hosil bo’ladi va ozod radikallarning bir-biri bilan o’zaro ta’sirlashuvidan kichik molekulali alkanlar, alkenlar va vodorod hosil bo’ladi.

2) Elimirlanish reaksiyalari yordamida olish. Alkenlar asosan elimirlanish (ajralish) reaksiyasi asosida olinadi.

Eliminirlanish – bu ikkita qo’shni uglerod atomlaridan atom yoki atom guruhni ajralishi va natijasida π-hosil bo’lishiga aytiladi.

Agar ikki qo’shni uglerod atomidan vodorod ajralsa, bu degidrogenlash, suv ajralsa – degidratlanish, galogenvodorod ajralishi – degidrogalogenlash, ikkita galogen ajralishi – degalogenlash bilan boradigan reaksiyalarga elimirlanish reaksiyalari deyiladi.

2.1. Spirtlarni degidratlab, alkenlarni olish. Bu olefinlarni olishning eng qulay laboratoriya usuli hisoblanadi. Laboratoriya sharoitida spirtlarni suvni tortib oluvchi moddalar, masalan, konsentrlangan sulfat kislota bilan 170°C haroratda qizdiriladi.

Bu reaksiya ikki bosqichda amalga oshadi:

1) avval spirt sulfat kislota bilan ta’sirlanib, etilgidrosulfat – murakkab efir hosil qiladi:

2) etilgidrosulfat qizdirilganda parchalanib, alken va sulfat kislota hosil bo’ladi.

Ikkilamchi, uchlamchi spirtlar degidratlanish jarayonida suv hosil bo’lishida vodorod atomi Zaytsev qoidasiga binoan kam gidrogenlangan ugleroddan ajraladi.

Sanoat moslamalarida spirt bug’lari 300-400⁰C da katalizator ustidan o’tkaziladi. Katalizator sifatida alyuminiy oksid Al₂O₃, toriy oksid ThO₂, grafit va boshqa moddalar ishlatiladi.

2.2. Monogalogenli hosilani degidrogalogenlab, alkenlarni hosil qilish. Monogalogenli hosilalarga o’yuvchi ishqorlarning spirtdagi eritmasini ta’sir ettirilganda, vodorodgalogenid ajralib chiqib, alken hosil bo’ladi.

Ikkilamchi, uchlamchi galogen hosilalarga ishqorning spirtdagi eritmasi ta’sir ettirilganda vodorod atomi Zaytsev qoidasi bo’yicha eng kam gidrogenlangan uglerod atomidan ajraladi.