Uglevodorodlar. Alkan va ularning xosilalari. Gomologik qator, nomenklatura va izomeriyasi. Sikloalkanlar

UGLEVODORODLAR. ALKAN VA ULARNING XOSILALARI. GOMOLOGIK QATOR, NOMENKLATURA VA IZOMERIYASI. SIKLOALKANLAR.

Maruzachi: I.Sh.Yuldashev

UGLEVODORODLAR

Uglevodorodlar deb, tarkibi faqat uglerod (C) va vodoroddan (H) tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi (CxHy).

ALKAN VA ULARNING XOSILALARI

To’yingan uglevodorodlar – bu uglevodorodlarning molekulalarida hamma uglerod atomlari sp3 – gibridlangan holatda bo’ladi va ular bir – biri bilan faqat σ – bog’lanish orqali birikadi.

Tabiatda alkanlarning turli xil xosilalari keng tarqalgan. Masalan: galogenli; sulfoli; nitroli; sulfoxlorli va boshqalar.

GOMOLOGIK QATOR

Gomolog - grekcha so`zdan olingan bo`lib, o’xshash degan ma`noni anglatadi.

Kimyoviy xossalari jihatidan o’xshash bo’lib, molekulalarining tarkibi jihatidan bir – biridan bir yoki bir necha CH2 gruppa bilan farqlanuvchi birikmalar gomologlar deyiladi va gomologik qatorni hosil qiladi.

Gomologik qatorda har qaysi uglevodorod o’zidan oldindagi uglevodoroddan CH2 atomlar gruppasiga farq qiladi. CH2 gruppasiga gomologik farq deyiladi.

To’yingan uglevodorodlarning gomologik qatorini nemis olimi Karl Shorlemmer tekshirgan. Alkanlarning gomologik qatori tarkibida C – C bog’i bo’lmagan eng sodda uglevodorod CH4 ni ham o’z ichiga oladi.

Bu birikma to’yingan uglevodorodlarning eng sodda birinchi vakili bo’lib, unga metan (CH4) deyiladi.

Formulasi	Nomlanishi	Bir valentli radikali	Nomlanishi
CH4	Metan	-CH3	Metil
C2H6	Etan