Uglevodlar. Ularning sinflanishi

I.ASOSIY QISM
I.1. Uglevodlar. Ularning sinflanishi.
Uglevodlar tabiatda juda keng tarqalgan. Bu birikmalar uglerod, vodorod va kisloroddan iborat. Ularning tarkibi C_n(H₂O)_m umumiy formula bilan ifodalanadi. Uglevodlarning ba’zi vakillari ksiloza C₅H₁₀O₅, glukoza C₆H₁₂O₆, saxaroza C₁₂H₂₂O₁₁ va kraxmal (C₆H₁₀O₅)_n yuqoridagi umumiy formulaga muvofiq keladi, lekin ba’zilarining tarkibi (metilpentozalar C₆H₁₂O₅, metilgeksozalar C₇H₁₄O₆ dezoksi qandlar) farq qiladi. Murakkab uglevodlar (selluloza — kletchatka) o‘simlikka chidamlilik va qattiqlik beradi, inson uchun kiyim-kechak (paxta), qurilish materiallari va oziq ovqat sifatida (kraxmal, saxaroza) ishlatiladi.
Uglevodlar klassifikatsiyasi
Uglevodlar organik birikmalarning eng katta sinfi bo‘lib, ular gidroliz qilinganda, gidrolizga uchramasligiga qarab va gidrolizga uchrab kichkina molekulalarga bo‘linishiga qarab, ikki gruppaga bo‘linadi:
1. Oddiy uglevodlar yoki monosaxaridlar (mannozalar);
2. Murakkab uglevodlar. Bular o‘z navbatida shakarsimon kichik molekulali polisaxaridlar (oligosaxaridlar) ga va shakarga o‘xshamagan yuqori molekulali polisaxaridlarga bo‘linadi.
Uglevodlar (shakarlar, glitsidlar) — oqsillar va yogʻlar bilan bir qatorda odam, jonivorlar va oʻsimliklar organizmi hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan keng tarqalgan organik birikmalar guruhi. Organizmda moddalar almashinuvi natijasida hosil boʻladigan energiya manbalaridan biri. Xossalariga koʻra, oksialdegidlar va oksiketonlarga yaqin turadi. Uglevodlar asosiy qismining umumiy formulasi C_nH_2nO_n yoki C_n(H₂O)_m boʻlib, monosaxaridlardan glyukoza (fruktoza) C₆H₁₂O₆ yoki disaxaridlardan saxaroza C₁₂H₂₂O₁₁ ularga misol boʻla oladi. Oʻsimliklar qattiq moddasi massasining 80% ga yaqini, jonivorlar quruq massasining 2% ga yaqini U.ga toʻgʻri keladi. Oʻsimliklar uglevodlarni anorganik moddalar — karbonat angidrid (СO₂) bilan suvdan sintez qiladi. Tirik organizmda Uglevodlar biologik jarayonlarda energiya manbai, organizm uchun boshqa oraliq yoki oxirgi metabolitlar sintezida xom ashyo rolini o'ynaydi. Hozirgi tarkibida uglerod, vodorod va kisloroddan tashqari azot, oltingugurt yoki fosfor bo'lgan birikmalar ham Uglevodlar qatoriga kiritiladi.
Uglevodlar 2 ta katta guruhga: monosaxaridlar va polisaxaridlarga boʻlinadi. Polisaxaridlar esa shakarsimon (oligopolisaxaridlar) — disaxaridlar (biozalar), trisaxaridlar, tetrasaxaridlar va noshakarsimon polisaxaridlardan iborat. Ular oddiy Uglevodlar (monosaxaridlar yoki monozalar) va murakkab Uglevodlar (polisaxaridlar yoki poliozalar) deb ham ataladi.