Uglevodlar. Ularning sinflanishi

I.2. Monosaxaridlar , ularning vakillari, olinishi, xossalari.
Mono va oligosaxaridlar — mol. massasi uncha yuqori boʻlmagan suvda yaxshi eriydigan moddalar. Noshakarsimon uglevodlarning mol. massasi yuqori, eritmalari faqat kolloid holida mavjud boʻladi. Noshakarsimon uglevodlar (kraxmal, selluloza) katta miqdordagi monozalar molekulasidan tuzilgan.
Monozalar tuzilishi qator reaksiyalar yordamida aniklangan, glyukoza vodorod yodid HI bilan qaytarilganda 2-yodgeksan hosil qilishi, yengil sharoitlarda glyukoza oksidlanganda glyukon kislotaga aylanishi, atsillanganda va alkillanganda 5 ta gidroksil guruhi mavjud boʻlishi inobatga olinadi. Fruktozada glyukozadagi aldegid guruhi oʻrnida keton guruhi boʻladi. Oddiy Uglevodlarga taalluqli monosaxaridlar suvda yaxshi eriydigan optik faol kristall moddalar bo'lib, aksariyati shirin. qaytaruvchilik xossasiga ega. Koʻp atomli aldegid va ketonospirtlar (koʻpincha ichki siklik yarimatsetal shaklda) hisoblanadi. Bularga mansub oligosaxaridlar esa glikozid bogi bilan bogʻlangan 2—10 monosaxariddan iborat. Disaxaridlarga kiradigan saxaroza, tregaloza, laktoza tabiatda keng tarqalgan. Oligosaxaridlarning koʻp sonli glikozidlari (fiziologik faol moddalar) tibbiyotda qoʻllanadi.
Monosaxaridlarni alifatik poliollarning oksidlangan mahsulotlari deb qarash mumkin. Chunki bu moddalar tarkibida gidroksil gruppalar bilan bir qatorda aldegid yoki keton gruppalar ham bo‘ladi. Ammo monosaxaridlar gidrolizga uchramaydi. Monosaxaridlarning nomi, ularning molekulasidagi uglerod atomlar sonini lotincha nomiga «oza» qo‘shimchasi qo‘shib o‘qish bilan hosil bo‘ladi. Masalan,
C₃H₆O₃—trioza;
C₄H₈O₄—tetroza;
C₅H₁₀O₅—pentoza;
C₆H₁₂O₆—geksoza;
C₇H₁₄O₇—geptoza va hokazo.
Aldegid gruppasiga ega bo‘lgan monosaxaridlar aldozalar, keton gruppasiga ega bo‘lganlari esa ketozalar deb ataladi.
Tabiatda, asosan, pentoza va geksozalar uchraydi.