Ҳудудий маркази тасвирий санъат ва чизмачилик фанини ўҚитиш методикаси

Реалистик ҳайкалларда одам, ҳайвон ва бошқа объектлари ҳақиқий кўринишда ифодаланса, декоратив ҳайкалларда улар стилизациялашган, яъни шакл, ўлчов, пропорция ва бошқа жиҳатлардан маълум даражада ўзгартирилиб ифодаланади. Абстракт ҳайкаллардаги объектлар шакл, мазмун, ўлчов ва бошқа жиҳатлардан мавҳумлаштирилган холда тасвирланади.
Ҳайкалтарошлар ўз фаолиятларида иш қуроли сифатида қуйидаги асбоблардан фойдаланадилар: махсус дастгох, болға, болта, стек, циркул, искана ва бошқалар. Исканаларнинг тўғри бурчакли, учбурчакли, трапеция бурчакли, чуқур шакл берувчи ѐйсимон турлари бўлади.
Шунингдек, ҳайкал лойи устидаги ортиқча қисмини тортиб олиш учун қаттиқ металлдан тайѐрланган доира, эллипс, учбурчак, тўртбурчак, трапеция шаклидаги сидиргичлар қўлланилади. Шуни ҳам қайд қилиш лозимки, ҳайкалтарошликда қўлланиладиган ускуналар турли ўлчовда, тузилишда ва шаклда бўлади.
Ҳайкалтарошликнинг дастгоҳли, монументал, ѐдгорлик (мемориал) декоратив ва монументал-декоратив турлари мавжуд.
Дастгоҳли ҳайкалтарошлик ибораси ҳайкалларни махсус асбоб (дастгоҳ)га ўрнатиб ишланганлигидан келиб чиққан. Бундай ҳайкаллар мустақил амалий аҳамият касб этиб, улар жамоат бинолари ва уй-жойларнинг ички қисми, шунингдек, истироҳат боғлари, музей ва кўргазма залларига мўлжаллаб яратилади.
Дастгоҳли ҳайкалларнинг ўзига хос хусусиятларидан яна бири, уларда тасвирланаѐтган объектларнинг ҳақиқий, яъни ҳаѐтдаги ўлчамда ѐки ундан кичик бўлишлигидадир.
Дастгоҳли ҳайкалтарошлик асарлари яқиндан кўришга мўлжалланган бўлиб, унда портрет асосий ўринни эгаллайди. Ҳайкалтарошликда тимсолнинг фақат бош қисми ва елкаси тасвирланганда, бундай асар бюст дейилади. Агар одам бўйи-басти тасвирланса, бу фигурали портрет деб юритилади. Шунингдек, ярим фигурали портретлар ҳам бўлади.

Маҳобатли ҳайкалтарошлик ибораси монументал, яъни йирик маҳобатли
ҳайкал маъносини англатади. Улар майдон ва кўчаларга кенг халқ оммаси учун мўлжаллаб ўрнатилади.
Бундай ҳайкаллар тарихий воқеалар ѐки алоҳида машҳур шахслар номларини абадийлаштириш мақсадида ўрнатилади. (7-расм). Маҳобатли ҳайкаллар узоқдан кўришга мўлжалланган бўлиб, умумлаштирилган тарзда атроф-муҳит билан боғлиқ ҳолда яратилади.