Udk axmadova umidaxon shavkayt qizi publisistik uslubda perifrazalar

 

Saboq maktabi

 – 

hayot 

---

 

52 

     

Aqlli odam hayotdan to„g„ri xulosa va saboq chiqaradi. Shu ma‟noda, 

hayot

 biz 

uchun  doimo 

saboq  maktabi

  desak,  yanglishmagan  bo„lamiz. 

(Karimov  I.A.  Ona 

yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo„lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir. 

–T.: “O„zbekiston”, 2015. – B. 302).  

 

Umr gavhari – tarbiya   

     

Tarbiya inson umrini bezaydigan gavhar. Undan ayro iste‟dod g„arib, qobiliyat 

esa no„noqdir

 (“Mahalla”, 2017-yil,  2-fevral).

 

 

     Demak,    yuqorida  keltirilgan  barcha  misollarimiz  tasviriy  ifoda  (perifraza)lar 

bo„lib,  ular  badiiy  tasvir  vositasi  bo„lib  xizmat  qiladi.  Tahlillar  ularning 

evfemizmlarga  o„xshashligidan  dalolat  beradi.  Ammo,  tasviriy  ifodalarda  shaxs, 

narsa-buyum,    joy  va  boshqa  nomlarni oydinlashtirish, nutqiy  g„alizlikning oldini 

olish  maqsad  qilinsa,  evfemizmlarda  esa  qo„pol,  noqulay,  beodob  so„z  va  so„z 

birikmalarini  qulay,  odobli,  chiroyli  so„z  va  so„z  birikmalariga  almashtirish 

maqsad  qilinadi.  Masalan, 

Ra‟noni  egasiga  topshirmagunimizcha,  dedi  Nigor 

oyim,    –  quyilmaydiganga  o„xshaydi 

[74,  5].  Keltirilgan  jumlada  nutq  odobi 

nuqtayi  nazaridan   

erga  bermoq

  iborasi  o„rnida 

egasiga  topshirmoq

  shaklidagi 

evfemizm qo„llangan; 

“...yetim-yesir, beva-bechora va nogironlarga, musofirlarga 

saxovat  ko„rsatish  sidqidildan,  beg„araz  yordam  berishni  anglatadi  va  bunday 

xususiyat  xalqimizning  ma‟naviy  olamiga  singib  ketganini  hech  kim  inkor  eta 

olmaydi” 

(I.A.Karimovning “Yuksak manaviyat–yengilmas kuch” asarlaridan). Bu 

o„rinda 

"nogiron"

 evfemizmi qo„llanilgan. Mana shu jumladagi evfemizm kishida 

ko„ngilsizlik, umidsizlik, tushkunlik ifodalaydigan 

"shol", "bir qo„li yo„q",

 

"oyog„i 

yo„q", "ko„r"

 kabi bir qator nuqsonlarni mumkin qadar beozorroq tusga kiritishga 

xizmat qilyapti.   

     Perifraza  va  evfemizmga  oid  misollarni  qiyoslashdan  shu  narsa  ayon  bo„ldiki, 

perifrazada  ijobiylik  kuchli,  aniqrog„i  ijobiylikdan  ijobiylikka  intiladi,  bir  nomni 

yanada  ta‟sirli  atashni  tashkil  qiladi,  takrorlarning  oldini  oladi,  evfemizmda  esa 

salbiylikdan  ijobiylikka  intilish,  qo„pollikdan  yumshoqlikka,  mayinlikka  erishish, 

so„zni madaniylashtirish, eshitimli qilish  maqsad qilinadi.          

---

 

53 

     Ma‟lum  bo„ladiki,  tasviriy  ifoda  (perifraza)lar  publitsistik  uslubning  ham 

komponenti bo„lib, uning shakllanishida muhim rol o„ynaydi. Yuqorida keltirilgan 

barcha tahliliy misollar va parchalarda  tasviriy ifodalarning qo„llanganligi fikrimiz 

dalilidir  va  publitsistik  uslubning  perifraza  (tasviriy  ifoda)lar  bilan  boyib 

borayotganligini  ko„rsatuvchi  yorqin  misol  hisoblanadi.  Tasviriy  ifodalar 

so„zlashuv  uslubi tarkibida ham aktiv qo„llanib kelinmoqda. So„zlashuv nutqi nutq 

momentidagina  mavjudligi,  so„z  tanlash  va  so„z  qo„llashning  yozma  nutqqa 

nisbatan erkinligi, so„z iqtisod qilish qonuniyatining amal qilish jarayonlari tasviriy 

ifodadan  osonlik  bilan  foydalanish  imkoniyatini  beradi.  Buning  isbotini  esa  yon 

atrofimizda, kundalik turmushimizda uchratyapmiz.  

     Xulosa qilib aytadigan bo„lsak, tasviriy ifoda (perifraza)larni bitta tushunchani 

ifodalaydigan,  bir  so„zni  ikkinchi  yangi  bir  mos  so„zga  almashtirish,  matnda 

so„zlarni  mohirona qo„llash orqali  tushunchalar  ta‟sir doirasini  oshirib,  nutqiy  va 

uslubiy  jihatdan  yutuqlarga  erishishni  bildiruvchi  san‟at  deya  nomlasak  xato 

bo„lmaydi.