Udk: 30. Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini ta’minlashda valyuta siyosatining o’rni

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
MAGISTRATURA BO’LIMI


Qoʻlyozma huquqida

UDK: 330.3


HAMROQULOV XUSHBAXT SADRIDDINOVICH


XALQARO MOLIYA MUNOSABATLARI BARQARORLIGINI TA’MINLASHDA VALYUTA SIYOSATINING O’RNI
Mutaxassislik: 5A230604-«Xalqaro moliya»
Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan
DISSERTATSIYA

Ilmiy rahbar: prof. Haydarov N.

TOSHKENT-2019
1

	MUNDARIJA:
	КIRISH............................................................................................	3
I BOB.	IQTISODIYOTNING RIVOJLANISHIDA TASHQI
	IQTISODIY ALOQALARNING HAMDA XALQARO
	MOLIYA MUNOSABATLARINING ROLI VA
	AHAMIYATI………………………………………………..……	8
1.1.	Xalqaro moliya munosabatlari va tashqi iqtisodiy faoliyat
	muammolari………….…………………………………………...	8
1.2.	Milliy iqtisodiyot va xalqaro moliya munosabatlari ……………	16
1.3.	Xalqaro moliya munosabatlarini erkinlashtirishning huquqiy
	asoslari …….……………………………………………………..	23
	I bob bo‘yicha xulosa........................................................................	28

35. 
    BOB.VALYUTA SIYOSATI, VALYUTA TIZIMI, VALYUTA BOZORI VA VALYUTA OPERATSIYALARINING XALQARO MOLIYA MUNOSABATLARIDAGI
    

O’RNI………………………………………………………….…..33

2.1.	Valyuta siyosatining iqtisodiy mazmuni va uning asosiy
	shakllaridan pul muomalasini tartibga solishda foydalanish ….		33
2.2.	Xalqaro valyuta munosabatlari va valyuta tizimi, jahon valyuta
	tizimining rivojlanish bosqichlari ……………………………..…		42
2.3.	Valyuta bozori va valyuta operatsiyalarining mohiyati, mazmuni
	va iqtisodiyotda tutgan o‘rni ……………………………………..		55
2.4.	Xalqaro moliya munosabatlarida valyuta riskini boshqarish ……		68
	II bob bo‘yicha xulosa......................................................................		75
III BOB.	XALQARO MOLIYA MUNOSABATLARIDA MAMLAKAT
	VALYUTA SIYOSATINING AHAMIYATI VA
	O`ZBEKISTON RESPUBLIKASINING XALQARO
	MOLIYA MUNOSABATLARIDAGI ISHTIROKI …………..		77
3.1.	O‘zbekiston respublikasi valyuta siyosatining asosiy jihatlari,
	valyuta siyosati doirasidagi amalga oshirilgan ishlar tahlili ………		77
3.2.	O`zbekiston Respublikasi — xalqaro moliya munosabatlarning
	faol ishtirokchisi …………………………………..……………...		92
	III bob bo‘yicha xulosa.....................................................................		96
	XULOSA VA TAKLIFLAR...................................................	……	99
	FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………..		107
	2

KIRISH
Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi. Har qanday mamlakatda valyuta muomalasining haddan ziyod ma‘muriy tartibga solinishi alohida tarmoqlar va xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar uchun imtiyoz hamda preferentsiyalarning kamsamarali tizimini asossiz ravishda shakllantirishga yo‘l ochadi. Biznes yuritishda teng bo‘lmagan shart-sharoitlar vujudga kelishi esa raqobatning bozor tamoyillari buzilishiga olib keladi. Xorijiy investitsiyalarni jalb etish, tovarlar va xizmatlar eksportini oshirish, umuman, mamlakat iqtisodiy rivojlanishida to‘sqinlik qiluvchi omilga aylanadi. Bunday holat respublikamiz uchun ham yot emas edi. Lekin hozirgi kunda valyuta siyosati hamda tashqi savdo faoliyati sohasini takomillashtirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlarni alohida e‘tirof etish joiz. Aytish kerakki, davlatimiz rahbarining 2017 yil 2 sentyabrdagi ―Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida‖¹gi Farmoni bunda dasturilamal bo‘lib xizmat qilayapti. Avvalo, mazkur hujjat 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq va valyuta sohasini tartibga solishning bozor mexanizmlarini joriy etish, respublika eksport salohiyatini yuksaltirishni rag‘batlantirish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning bozorlardagi raqobatdoshligini oshirish, mamlakatimizda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash maqsadida qabul qilinganini ta‘kidlash o‘rinlidir. Farmon kuchga kirgach, uning tub mohiyatiga tushunib yetmagan odamlar orasida ―Endi hamma narsa qimmat bo‘larkan‖, ―AQSh dollarining kursi oshadimi?‖, ―Yana almashtirish shoxobchalarida navbatlar ko‘payadi‖, ―Qora bozor yo‘q bo‘ladimi, bundan oddiy aholi zarar ko‘rmaydimi?‖, ―Milliy valyutamizning taqdiri nima bo‘ladi?‖ degan turli mish-mishlaru taxminlar tug‘ildi.

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 02.09.2017 yil ―Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‗g‗risida‖ gi PF-5177-sonli Farmoni. Ushbu Farmon ―Xalq so‘zi‖ gazetasining
   

2017-yil 5-sentabrdagi 176 (6870)-sonida e‘lon qilingan.

3

Lekin ularning barchasi haqiqatdan ancha yiroq gap-so‘zlar edi. Sababi, Markaziy bank 2017 yil 4 sentyabrda AQSh dollarining bozor mexanizmlariga muvofiq shakllantirilgan rasmiy kursini o‘rnatdi. Bunda nimaga tayanildi? Bozor kursi talab hamda taklif mutanosibligidan kelib chiqadi. Shu bois bozor to‘laqonli ishlay boshlaganidan keyingina bozor kursi qanday bo‘lishi aytilishi lozim. Endi Markaziy bank tomonidan, avvalgidek, maqsadli devalvatsiyaning amalga oshirilishi siyosati bir oz o‘zgaradi. Natijada, asosan, eng yirik bitimlar tuziladigan birja va banklardagi oldi-sotdi kurslari asos qilib olingan holda, bozor mexanizmidagi real talab hamda taklifdan kelib chiqilgan kurs belgilanadi. Bunda dastlabki oylarda xorijiy valyutaga nisbatan talab foydasini to‘liq repatriatsiya qila olmayotgan tashkilotlar hisobiga yuqori bo‘lishi kutiladi. Bu — kurs oshishi mumkin, degani. Biroq agar xorijiy valyutaga bo‘lgan talab yetarlicha taklif bilan qondirilsa, ozgina vaqt o‘tib, o‘z-o‘zidan tabiiy, bozor mexanizmiga asoslangan barqaror bozor kursi amal qila boshlaydi. Bozor kursi yaxshigina tebranishi ham mumkin. Chunki talab va taklif turli omillar ta‘sirida o‘zgarishdan xoli emas. Talab hamda taklif mutanosibligi o‘zgarishiga qarab esa kurs tebranadi. Markaziy bank faqatgina keskin tebranishlar bo‘lmasligi uchun aralashishi mumkin. Yana bir e‘tiborli holat. Markaziy bank 2017 yil 5 sentyabrdan boshlab chet el valyutalarining so‘mga nisbatan kursini belgilashda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, - Tojikiston, Turkmaniston va hatto, Afg‘oniston milliy valyutalarini ham kiritdi. Ilgari mazkur valyutalarning so‘mga nisbatan rasmiy kursi belgilanmas, hatto, ularda eksport-import shartnomalari tuzilishiga ham yo‘l qo‘yilmasdi. Bu bir qarashda juda arzimas holatdek tuyulishi mumkin. Biroq buning negizida juda katta ramziy ma‘no hamda ishoralar bor. Ya‘ni shu orqali qo‘shni mamlakatlar bilan savdo-sotiq munosabatlari rivojlanadi.