|
JUWMAQLAW
Qaraqalpaq jazba ádebiyatı on toǵızınshı ásirde óziniń qáliplesiw dáwirin bastan keshirse, jigirmanshı ásirde rawajlanıw basqıshlarına kóterildi. Kórkem ádebiyattıń bir túri bolǵan lirika janrlıq jaqtan burın tariyxta kórilmegen dárejede rawajlandı, ideyalıq hám tematikalıq jaqtan kóptúrlilikke iye boldı, mazmunǵa say forması, formaǵa say mazmunı bayıdı. Qaraqalpaq shayırlarınıń máselen Ájiniyaz hám Berdaqtıń, Ózbekstan Qaharmanı I. Yusupovtıń, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı J. Izbasqanovtıń, talantlı shayırlar K. Karimov, S. Izbragimov, B. Genjemuratov, P. Mırzabaeva hám basqalardıń poetikalıq kórkemligi joqarı lirikalıq qosıqları rus, ukrayn, belarus, polyak, fransuz, koreec, ózbek, qazaq, tatar, bshqurt, qırǵız, túrkmen tillerine awdarılıp, sol xalıqlardıń tillerine awdarılıp, sol xalıqlardıń oqıwshıları qaraqalpaq lirikasın óz ana tillerinde oqıw múmkinshiligine iye boldı. Ásirese, lirikamız ózbek shayırları tárepinen awdarma jasalıp, respublikamzdaǵı gazeta hám jurnallarda, toplamlarda járiyalandı, óz aldına kitap sapasında baspalarda jarıq kórdi. Tilekke qarsı, bul awdarmalardıń kórkemlik sapası, awdarmshılardıń ózine tán bolǵan shebrlik ózgeshelikleri jurnalistlerimiz, ádebiyatshılarımız tárepinen óz aldına úyrenilmedi. Awdarma máselesi buyl jurnalistika ushın tán emes degen pikirden uzaqlasıwımız zárúr, eger awdarmanıń tiykarǵı wazıypası hám áhmiyetin anıq túsinip jetsek ásirese jurnalistika tarawı ushın ornı joqarı ekenligin túsinemiz. Biz bul ilimiy jumısımızda tek ǵana awdarmanıń kórkem awdarma túri menen sheklendik al negizi awdarmanıń túrleri júdá kóp hám olardı hár tárepleme izertelep analizlew ushın úlken kúsh hám teoriyalıq baza zárúr boladı. Bul ilimiy jumısımızda tańlaǵan temamızdan kelip shıqqan halda tómendegi áhmiyetli máselelerdi ilimiy analizlge tarttıq hám bir qatar ilimiy juwmaq hám hám sheshimlerge keldik.
Ózbek tiline awdarma jasalǵan qaraqalpaq shayırları lirikaların úyrene otırıp, birinshiden, awdarma degenimiz óz aldına kórkem dóretiwshilik iskerlik ekenligin anıqlawǵa eristik. Kórkem awdarma da kórkem ádebiyat sıyaqlı óz tariyxına iye. Ol jurnalistikanıń basqa túrleri yańlı payda bolıw, qáliplesiw hám rawajlanıw basqıshlarınóz basınan ótkergen. Sonlıqtan kórkem awdarma ózine tán teoriyaǵa hám metodlarǵa, nızamshılıqlarǵa iye bolǵanlıqtan, onıń óz aldına qoyǵan poetikalıq maqset hám wazıypaları bar, degen juwmaqqa keldik.
Ekinshiden, qaraqalpaq klassik shayırları Ájiniyaz hám Berdaq shıǵarmalarınıń ózbek tiline awdarılıwı, tiykarınan tek olardıń yubeleylik sánelerine baylanıslı ǵana ámelge asırılıp atır. Olardı awdarmalawda ózbek shayırlarınıń sheberligin ilimiy analizge tarttıq. Temanı úyreniw barısında ózbek tiline awdarıwda qaraqalpaq shayırları arasınan shıqqan qaraqalpaq awdarmashılar ushıraspaǵanlıqtan, bul máselege mámleketlik dárejede dıqqat qaratılıwı degen sheshimge keldik.
Úshinshiden, 2010 – 2020-jıllar qaraqalpaq baspa sózi rawajlanıwdıń burın hesh kórilmegen shıńların iyeleydi. Baspa sózde járiyalanǵan maqala hám kórkem publicistikalıq shıǵarmalar bulardıń barlıǵı oqıwshınıń dúnya qarasın bayıtıw, manawiyatın joqarılatıw kúshine iye hám usı wazıypanı atqaradı. I.Yusupov, Sh.Seytov, T.Sársenbaev, J.Izbasqanov, K.Karimov, H.Ayımbetov, S.Ibragimov, B.Genjemuratov, Sh.Ayapov, X.Dáwletnazarov, M.Jumanzaraova, P.Mırzabaeva, J.Óteniyazov hám basqalardıń qosıqları Ózbekstanǵa belgili talantlıshayırlar tárepinen ózbek tiline awdarıldı. Biraq, ózbek shayırlarınıń kórkem awdarmadaǵı sheberligi arnawlı túrde úyrenilmedi. Hátteki, bul másele qaraqalpaqlardıń emes, al ózbek ádebiyattanıwınıń máselesi sıpatında qaralıp kelgeni de sır emes. Ilimiy jumısımızdıń tiykarǵı bapları hám bólimlerinde usı máseleler óziniń tereń izertleniwin taptı. Shayırlarımızdıń qosıqlarınıń ózbek tiline awdarılǵanların hám kórkem awdarma teoretiklaeriniń kóz qarasların basshılıqqa ala otırıp, biz awdarma iskerliginde ele de bolsa kemshilikler bar ekenin, olardı saplastırıw ushın qaraqalpaq jurnalsitleriniń arasınan awdarma isley alatuǵın, awdarmaǵa tereń analiz isley alatuǵın professional qánigeler tayarlaw kerek, degen juwmaqqa keldik.
Qullası, juwmaqlap aytqanda, haqıyqıy kórkem aawdarma jumısın ámelge asırıw ushın eń birinshi náwbette teoriyalıq hám metodologiyalıq miynetler islep shıǵılıwı zárúr. Sonlıqtan, kórkem awdarma boyınsha arnawlı ilmiy jumıslаr islenip, pán sıpatında jurnalistika qánigeligi studentlerine ele de tereńrek ótilse jańa ózgerisler bolatǵınlıǵı anıq. Sebebi, оlar ádebiy shıǵarmalar menen tanıs, olardı analizlew uqıbına iye. Arnawlı pán ótilse, eń baslısı ilimiy teoriyalıq hám ámeliy bilimler menen tolıq tanıstırılǵan boladı. Olar arasınan qarqalpaq ádebiyatı dúrdanaların jáhánge tanıstırıwdı maqset etken jaslar toparı qáliplesip, jazıwshı hám shayırlarımızdıń shıǵarmaların sheber awdarmalay alatuǵın talantlıları tárbiyalanıp shıǵadı. Jáne de shet tilindegi poetikalıq kórkemligi joqarı shıǵarmlardı sap qaraqalpaq tiline awdarmalay alsa nur ústine nur boları anıq. Bunday dóretiwshilik atmosferada qaraqalpaq ádebiyatına, qaraqalpaq jurnalistikasına jańa kóz qaras, jańa talǵam, ózgeshe ruwhıy-psixologiyalıq ruwh kirip keledi. Bul arqalı qaraqalpaq jurnalistiakası misli kórilmegen dárejedegi jańalıqlar menen tolıp tasadı. Sonlıqtan kórkem awdarma dóretiwshiligin waqıt ótkermesten tezlik penen qolǵa alıp rawajlandırıw lazım.
Do'stlaringiz bilan baham: |
