Учун масъуллар- лаборантлар Қорабаева Д., Эргашева Ю

5-ИШ ЎТГАН ВА ҚАЙТГАН ОҚ ЁРУҒЛИКДАГИ НЬЮТОН ҲАЛҚАЛАРИ.
Тажриба мақсади

• 
  Ўтган ва қайтган ёруғлик нурларида Ньютон ҳалқаларини кузатиш;
  
• 
  Ўтган нурлардаги ёруғлик ҳалқалари қайтган нурдаги қоронғу ҳалқалар билан солиштириш;
  
• 
  Юқори оптик зичликга эга муҳитдан ёруғлик қайтганда содир бўладиган фаза сакрашлари ёрдамида интерференцион манзараларнинг ўзаро боғлиқлигини тушунтириш;
  
• 
  Бу икки интерференцион манзаралар контрастини солиштиринг.
  

Қисқача назария

Сув сиртидаги юпқа мой қатламларида юпқа совун ва юпқа ҳаво қатламларида (пардаларида) турли рангларнинг пайдо бўлиши ёруғлик тўлқинлари интерференцияси натижасидир. Юпқа қатламлардаги интерференция ҳодисаларидан бугунги кунда амалда шиша сиртлардан ёруғликни қайтаришда (антиқайтарувчи қопламалар, масалан кўзойнаклар учун рангли линзалар) фойдаланилмоқда. Ньютон ҳалқалари бир-бирига жуда яқин жойлашган икки синдирувчи сиртлардан ҳосил бўлади. Биз қараб чиқадиган тажрибада Ньютон ҳалқалари катта эгрилик радиусига эга камроқ қавариқ томони шиша пластинкага тегиб турувчи ясси-қавариқ линза ёрдамида ҳосил қилинади. Агар бу система (1 расм) сиртга перпендикуляр тушаётган параллель оқ ёруғлик нурлари билан ёритилса, икки сиртнинг бир-бирига тегиб турган сирт нуқтасида коакциал рангли ҳалқалар пайдо бўлади. Интерференцион ҳалқалар ёки қайтган нурларда кузатиш мумкин. Интерференцион ҳалқалар орасидаги масофа доимий эмас ва шу сабабли сиртлардан бири эгилган бўлади.

1-расм
1-расмда Ньютон ҳалқаларини кузатиш қурилмаси.
P – шиша пластинка; L – ясси қавариқ линза; R –эгрилик радиуси; r - линза ва пластинканинг тегиш нуқтасидан линза сиртигача бўлган масофа.
2 – расмда шиша сиртлар орасидаги d ҳаво пона қалинлигида ёруғлик тўлқини L линзани чегараловчи сиртга чап томондан тушганда ва T₁ хусусий тўлқин қайтганда ҳосил бўладиган интерференция тушунтириб берилган. Ёруғликнинг ўтган қисми ҳаво понаси орқали хусуий T₂ тўлқин сифатида ўтади ва шиша пластинка сиртидан қайтади.


2-расм

2-расмда интерференцион манзара ҳосил бўлишининг тушунтирилиши.

L-ясси қавариқ линза; P – шиша пластинка T₁...T₅ лар – L ва P сирт чегараларидан қайтган ва ўтган ёруғлик тўлқинлари туфайли ҳосил бўладиган хусусий тўлқинлар; d- шиша пластинка ва шиша линза сиртлари орасидаги масофа.