Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
453 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Kalom ta’limotiga xos mazkur metodologik yechim va sifatlarning keng 
miqyosda hayotga tatbiq etilishi natijasida musulmon jamiyati, sivilizatsiyasi o‘z 
taraqqiyotining XI-XV asrlar bilan bog‘liі davrida jahonda kechayotgan ijtimoiy-
texnologik va ma’naviy-aqliy taraqqiyotning oldingi marralariga chiqib 
olgan,g‘arbdan va qolaversa, buni dunyodan har tomonlama ustun bo‘lib olishga 
erishgan edi. 
Ana shu ma’noda Kalom ta’limotini yanada rivojlantirgan Bazdaviy, Boqilloniy, 
Abu Mu’in Nasafiy, Imom G‘azoliy, Sobuniy Buxoriy, Umar Nasafiy, Xatib Tabriziy, 
I’zuddin al-Ijjiy, Bag‘aviy, Taftazoniy, Sayyid Sharif Jurjoniy ta’limotlarining 
qudrati, mantig‘i o‘rta asr musulmon jamiyati tarixiy va ma’naviy-ruhoniy 
taraqqiyotining real hayotiy mohiyatini ifodalar edi. 
Bu fenomen o‘sha davrda mutaassiblikdan bosh ko‘tara olmagan butun qolgan 
dunyo xalqlari, jamiyatlarini, ayniqsa Ovro‘pa xalqlarini hayratga solgan, lol 
qoldirgan edi. G‘arb, Ovro‘pa jamiyati ana shunday yuksak insonparvarlik, aql 
ustuvorligi, e’tiqodiy bag‘rikenglik jamiyati yo‘llariga endigina kirib kelmoqda va 
bunda musulmon sivilizatsiyasining, xususan Imom Moturidiy kalomi usul va 
ramzlarining favіulodda ulkan hissasi bor. Bu fenomenni tasavvur etish uchun xalifa 
Ma’mun va undan keyingi xalifalar, amirlar tomonidan Bag‘dodda, Qohirada, 
Nishopurda, Buxoro, Urganch, Kordovadagi saroylarda uyushtirilgan yuksak darajali 
ilmiy, diniy-falsafiy, orifiy mashvaralar, bahs-munozaralarda xalifa yoki amirning 
chap qo‘lida nasroniy, ro‘parasida zardushtiy, buddaviy, yahudiy, o‘ng qo‘lida 
musulmon, sobi’iy va boshqa dinlar mujodalachilari bir dasturxon tevaragida o‘tirib, 
birga taom yeb , murosasiz bahs-munozaralar olib borganligini, bahsda kim yutsa, uni 
xalifa yoki amirning o‘zi shaxsan in’omu mukofotlar bilan taqdirlaganligini, bu 
an’ana nafaqat markazda, balki Turkistonda, Xurosonda, Misr, Qurtuba (Kordova va 
Sevilya) va boshqa o‘lka saroylarida, hatto bozorlarda ham davom etib, keng 
ommalashgan [4].

---