Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
390 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
шоҳ Музаффарларнинг номлари дунёга машҳур бўлган. Бу даврда давлатни 
бошқаришда дин ва тасаввуф қоидаларига алоҳида эътибор берилди. Аҳмад 
Яссавий ва Баҳоуддин Нақшбанд таълимотлари маънавият ривожида муҳим 
аҳамиятга эга бўлди. Илм-фан ривожлантирилди, меъморчилик санъати юксак 
даражага кўтарилди. Амир Темур Кўксарой масжиди, Шоҳизинда, Бибихоним 
мадрасасини қурдирди. Кешда (Шаҳрисабз) Оқсарой барпо этилди. Мирзо 
Улуғбек даврида Регистонда, кейинчалик Бухоро ва Ғиждувонда мадрасалар, 
Бибихоним масжиди, Гўри Амир мақбараси, Улуғбекнинг фалакиёт 
расадхонаси қурилди. Илм-фан, хусусан, фалсафа, мантиқ илми ривожига катта 
эътибор берилди. Бунинг натижасида XIV-XV асрдан бошлаб ислом 
мадрасаларида мантиқ илмини ўқитиш ҳуқуқ ва тилшунослик фанлари билан 
боғлиқ ҳолда олиб борилди. Буюк фалакиётчи олим ва давлат арбоби 
Муҳаммад Тарағай Улуғбек математика, астрономия, геометрия, тарих, кимё ва 
бошқа соҳаларда илмий тадқиқотлар олиб борди. Унинг энг машҳур асари 
“Зижи жадиди Кўрагоний”да 1118 юлдузнинг ўрни ва ҳолати аниқлаб берилган. 
Улуғбек Қуёш ва Ой ҳаракатларини, уларнинг тутилиш вақтларини тўғри 
ҳисоблаб чиққан. У атрофига иқтидорли ёшларни тўплаб, ўзининг илмий 
мактабини яратди. Шарқ Ренессансининг иккинчи даврида яратилган фалсафий, 
бадиий тафаккур ривожининг ёрқин намунаси Алишер Навоий ижодида ўз 
ифодасини топган
30
. 
Шарқ Ренессанси ҳақида кўплаб асарлар ёзилган. Уларда ўша даврларда 
Шарқда Ислом илмлари билан бир қаторда ижтимоий, табиий фанлар ҳам 
ривожлангани қайд этилган. Бу ҳақда швейцариялик машҳур шарқшунос Адам 
Мецнинг “Мусулмон Ренессанси” асаридан маълумотларни олиш мумкин. 
Мазкур асар IX-X асрларда мусулмон шарқида юз берган маданий 
ривожланишнинг тарихига бағишланган. Масалан, унда қайд этилишича, 
30
Қаранг: Жаҳон фалсафаси қомуси “Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти” нашриёти. Тошкент-1916, 2-
жилд, 510-бет. 

---