Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
389 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
рационализм, яъни ақлни ҳақиқатнинг мезони сифатида тан олиш ва бунинг 
натижасида мантиқий ривожлантириш, ақидапарастликни рад этиш ва 
ҳурфикрлиликнинг ривожланиши; инсонпарварликни улуғлаш, инсоннинг 
ахлоқий, маънавий гўзаллигини, камолоти Аллоҳнинг юксак инъоми сифатида 
талқин этилиши, сўз санъатига муҳаббат, илмий асарнинг бадиий шаклига 
алоҳида эътибор берилиши, қомусий билимларга эга бўлишлик. Бу даврда 
яшаган мутафаккирлар фан ва санъатнинг кўп соҳаларини чуқур билган 
алломалар бўлганлар. Бу даврда Яқин Шарқда Ал-Маъмун халифалик қилган 
даврда (813-833) давлат илм-маърифатнинг ўсишига ёрдам берди. 
Бағдодда, сунгра Дамашқда астрономик расадхоналар қурилди. Бағдодда “Байт 
ул-ҳикма” (“Донишмандлар уйи”) ташкил этилди. Бу илм даргоҳларида Ўрта 
Осиёлик олимлар фаол иштирок этдилар. XI асрнинг бошларида Хоразмда 
машҳур “Маъмун академияси” ташкил қилинди. Бу ерда Беруний атрофига ўша 
замоннинг бир гуруҳ олимлари, жумладан, Абу Али ибн Сино, Абу Наср ибн 
Ироқ, шунингдек, файласуф Абу Сахл Масиҳий, табиб Абул Хайр Ҳаммар ва 
бошқа олимлар кўплаб илмий изланишлар олиб бордилар. Бу даврда табииёт 
илми, пантеистик фалсафа билан бирга ислом илоҳиёти ҳам кенг ривожланди. 
Муҳаддис сифатида бутун мусулмон оламида машҳур Имом Бухорий, Имом 
Исо ат-Термизий, калом таълимотининг асосчилари Абу Мансур Мотуридий ва 
Бурҳониддин ал-Марғиноний ҳамда Абу Ҳомид Муҳаммад ал-Ғаззолийлар 
ислом дини ривожига катта ҳисса қўшдилар. 
Иккинчи Ренессанс – Соҳибқирон Амир Темур ва темурийлар сулоласи 
ҳукмронлик қилган (XV-XVI асрнинг биринчи ярми) даврга тўғри келади. Бу 
даврда яшаб, ижод этган олим ва мутафаккирлар Саъдиддин Тафтазоний, Мир 
Саййид Шариф Журжоний, Муҳаммад Тарағай Улуғбек, Ғиёсиддин Жамшид 
ал-Коший, Алауддин Али ибн Муҳаммад Қушчи, Абдураҳмон Жомий, 
Низомиддин Мир Алишер Навоий, Камолиддин Ҳусайн Воиз Кошифий, 
машҳур тарихчилар Мирхожд ва Хондамир, рассомлар Камолиддин Беҳзод ва 

---