Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Nil daryosi haqida.
Ma’lumki, Nil dunyodagi eng uzun daryo bo‘lib, 
uning uzunligi -6671 km, suv to‘plash maydoni esa -2 mln. 870 ming km
2 
ga teng. Daryoning bosh irmog‘i - Kagera daryosi Virunga tog‘lari 
(al­Xorazmiyda Oy tog‘lari) dan boshlanadi va Viktoriya ko‘liga kelib 
quyiladi. Daryo mazkur ko‘ldan Viktoriya­Nil nomi bilan oqib chiqadi. 
So‘ng daryoga navbati bilan chapdan Baxr al­G‘azal, Baxr al­Arab, 
o‘ngdan esa Asva, Sobat, Zangori Nil, Atbara kabi o‘nlab irmoqlar kelib 
quyiladi. Keyingi 3000 km li masofada, ya’ni Nil daryosi O‘rta dengizga 
quyilguncha unga bironta ham irmoq kelib qo‘shilmaydi. 
Baland Asvon to‘g‘oni qurilgunga qadar Nilning o‘rtacha ko‘p yillik 
suv sarfi 2600 m
3
/s ga teng bo‘lgan. To‘linsuv davrida undagi suv miqdori 
15000 m
3
/s gacha ortib, kam suvli davrlarda esa 400­500 m
3
/s gacha 
kamaygan. Suv sarfining Asvon shahri yaqinida shu oraliqda o‘zgarishi suv 
sathining 6­7 metr balandlikda o‘zgarishiga olib kelgan. Qohira yaqinida esa, 
nishablikning va shunga bog‘liq holda tezlikning kamayishi hisobiga, Nil 
daryosi suvi sathining o‘zgarish amplitudasi 8­10 metrga teng bo‘lgan. 
Daryoda ayni jazirama yozda (iyul-avgustdan) suv ko‘paya 
boshlaydi, qirg‘oqlardan toshib, o‘zani kengaya boradi. To‘linsuv 
davrining cho‘qqisi sentyabr oyiga to‘g‘ri keladi, shu vaqtda suv sathi 
yuqorida qayd etilganidek 8­10 m balandlikkacha ko‘tariladi. Natijada, suv 
daryo vodiysidagi qayirlarni to‘ldirib, Nil go‘yoki uzun ko‘lga aylanadi. 
Bunday holat bir necha hafta davom etadi. So‘ng daryo suvi qayirlarda 
unumdor tuproqni qoldirib, sekin­asta o‘zaniga qaytadi. 
Qadimdan misrlik dehqonlar – fallohlar shu oylarni intizorlik bilan 
kutganlar. Vaqtni boy bermasdan, har bir daqiqani g‘animat bilib, suvdan 
xalos bo‘lgan nam tuproqqa urug‘lik don tashlaganlar. Tez fursatda Nil 
vohasi yam­yashil maysalar bilan qoplangan. Daryoning loyqa oqiziqlari 
bilan har yili boyitilib turilgan tuproq yaxshi hosil bergan. 
Bu holatni yunon ma’rifatparvari Axill Tatiy (milodning 2­3­asrlari) 
quyidagicha tasvirlaydi: "...misrliklar uchun Nil hamma narsa ­ ham daryo, 
ham dengiz, ham botqoqlik. Bunda tengi yo‘q manzaraning guvohi 
bo‘lasiz. Bir vaqtda, bir yerning o‘zida qayiq va so‘qa (yerni yumshatish 
asbobi)ni, eshkak va omochni, qayiqni boshqaruv vositasi va o‘roqni, 
dengizchilar va dehqonlar qarorgohini, baliq va chorva mollarini ko‘rasiz. 
Kecha qayiqda suzgan joyingizda bugun don sepasiz... Misrliklar Nilda suv 
ko‘tarilishini kutib, kunlar sanaydi, Nil aldamaydi... suv ko‘tariladi". 
Juda qadimdan bu ishlar har yili takrorlangan, aniqrog‘i, vohadagi 
insonlarning hayot­mamoti Nil suviga bog‘liq bo‘lgan. Ahmad Farg‘oniy 
mana shu holatlarning barchasini to‘la tasavvur etgan va Nil daryosida suv 
sathini o‘lchash uchun mo‘ljallangan inshoot qurilishiga sidqidildan va 

---

25 
haqiqiy olimlarga xos mas’uliyat bilan yondashgan.