Учебное пособие по предмету «Каракалпакский язык» написано и утверждено на основе учебного плана и рабочей программы. Учебное пособие предназначено для студентов высших учебных заведений, обучающихся по специальности на узбекском языке

15.6. Muzeyde qaraqalpaq hayal – qızlarınıń qanday taǵınshaqların kórdińiz? (Olardıń atların, neden jasalǵanın hám qashan taǵılatuǵının anıqlap jazıń).
15.7. Shınıǵıw. Tekstten kórkem ádebiyat uslubı menen awızeki sóylew uslubına tán sózlerdi tabıń.
Tilewbergenniń qazaq aqını Úmbetalı menen aytısınan.
T .Jumamuratov 1934 – jılı Moynaqtıń «Aqqum» degen jerinde jasaǵan. Sol waqıtları qazaq aqını Úmbetalı qaraqalpaq elin aralap jır aytıp júrgen usaydı. Ol Aqqumdaǵı kópshilik adamlardan Tilewbergen shayırdıń dilwarlıǵı haqqında esitedi hám oǵan:
- Men sizdi kópshilikten shayır bala, dep esitemen. Shayır bolsań, ekewimiz aytısayıq, izimizde atlarımız qalsın, – deydi. Bul waqıtları Tilewbergen 17 jasta eken. Jaqın awıllarda belgili shayır atanǵanı menen ele pútkil elge málim bolǵan joq edi. Úmbetalı suwırıp salıp ayta beretuǵın áygili shayır eken. Sonnan tartındı ma, iybe saqladı ma, Tilewbergen:
- Men siz benen aytıspayman, – dep juwap beredi. Biraq, awıldıń xalqı Úmbetalıǵa: - Siz, sol bala menen aytısıp kóriń, dásme – dás sheshenlikten qumardan shıǵasız. Kelisim menen aytıspasa, sóz benen ilip sóyleń, onnan soń ol da aytıstı dawam ettirip jiberedi. Aqıl sózge qulaǵımızdıń qurıshı qansın, – dep qoymaǵan.
Usıǵan baylanıslı Úmbetalı ádeyi Tilewbergen shayırdıń jan jerine tiyeyin dep mınanday sorawlar beredi:
- Qaraqalpaqlar Xojaxmet Yassawiydiń shımıldıǵın urlap, ǵarǵıs alǵan. Qaraqalpaqlardıń az bolıwı da sonnan. Usı gáptiń ıras ya ótirigin aytıp beriń, – deydi. Sóz tiygennen keyin Tilewbergen shayır qarap tura almaydı. Aytıs baslanıp ketedi. Tilewbergen shayır Úmbetalınıń sorawına juwap qaytaradı. Bunnan keyin serli aqın jeńilip qalarman dep oyladı ma,
- Shamańdı bayqadım. Seniń aldıńda basımdı iyemen, dep aytıstı dawam etpeydi. Sondaǵı olardıń arasındaǵı aytıs teksti:
Úmbetalınıń sorawı:
Tilewbergen qaraǵım jas balasań
«Aqqumnıń» otırıspasın basqarasıń.
Júziktey sın – sımbatıń kelisip tur
Qızlardıń júreginde saqtalasıń.
Uyası dúziw jerdiń ulı deydi
Esittim kóp aralap el arasın.
…
Jurttıń bári sırtıńnan shayır deydi,
Júyrik bolsań nesine toqtalasıń.
…
Qaraqalpaq úlken el bolǵan eken
Basqarǵan talay jurtın, buqarasın.
Túrkistanǵa barǵanda kórip júrmiz
Xoja Axmet Yassawiydiń maqbarasın.
Sonda qarǵıs alıptı qárekeń dep
Dushpanları shıǵarǵan masqarasın
Sonnan keyin azayıp qalǵan eken.
Dep sırtıńnan aytadı, jurt ırasın
Aqın bolsań, osıǵan juwap qaytar
Sheber sóz ósken jeldey burqırasın.
Shımıldıqtı urlaǵan urılardıń
Urpaqtarı bolǵan soń saqtalasıń!
Qaraqalpaq ulımın dewde uyat.
Onı aytıp nesine maqtanasıń
Xalıq aytsa qalıp aytpaydı, degen sóz bar.
Dálelde qárekeńniń aq qarasın?!
Tilewbergenniń juwabı:
Kóp sálem Úmbetalı aǵamızǵa,
Izlesek Sizdey aǵa tabamız ba?!
Talay – talay maqtawlı bolsańız da,
Asılıp tursız búgin jaǵamızǵa!
…
Jabılıp bir basqılap ala ǵoysa,
Ókpelemeń bizlerdey balańızǵa.
Eki jıl tuwısqanday emirenip
Bunnan bılay qas dushpan bolamız ba?
Túrkistanda shımıldıq urlaǵan dep
Sın taǵıpsız bizlerdiń babamızǵa?!
Urlawına sizlerdey gúwa tursa
Babamızdıń ayıbın jabamız ba?
Shımıldıqtı urlasa alǵan shıǵar
Bul gápler ıras, ya jalǵan shıǵar
Bir shımıldıq bir xalıqqa múlk bolmaydı,
Kóp bolsa tórt – bes urı bolǵan shıǵar,
Hár elde onday urı bolmaymeken
Qazaqta da urılar bolǵan shıǵar?!
Áwelden arqan – tusaw urlaytuǵın,
Ózińniń arqadaǵı sharwań shıǵar!
Naǵashı – jiyenler urlap bolıp,
Jalası qaraqalpaqqa qalǵan shıǵar?!
Gúmbezimde bar deydi altın alqap
Qazaqlar satıp jegen júrek jalǵap.
Hesh azamat óz elin ǵarǵamaydı.
Yassawiy qazaq emes, qaraqalpaq.
(T.J. «Ómirińniń ózi filosofiya»).