va R H 1 k o n ta k tla r tutashib R Z c h u lg ‘a m b a tarey an in g t o ‘la kuchlanishi
ostida qoladi (ch u n k i «SH» qisqich «massa» ga tu ta sh g a n ), n atijada R Z
k o n ta k tla ri tu ta s h a d i va VT1 tra n z isto r i y o piladi. Bu p a y td a qisqa
tutash u v zanjiriga R1 va R2 rezistorlar ulanib, qisqa tu ta sh u v tokini
xavfsiz q iy m atg ach a cheklab turadi. Q isqa tutash u v b a r ta r a f etilgandan
s o kng him o y a relesi c h u lg ‘am idagi tok pasayadi, R Z kontaktlari ajraladi
va rele-rostlagich bir m a r o m d a ishlay boshlaydi.
K o n ta k t- tr a n z is to r li re le -ro s tla g ic h te b r a n m a li re le -ro stla g ic h ig a
nisbatan uzoq m u d d a t ishlaydi va ishlatish ja ra y o n id a kam rostlanadi.
Biroq rele-rostlagichida elektr zanjirini uzib tu ruvchi m ex an ik tizim la r
( k o n ta k tla r, p rujina, rele y akorining osm asi) h a m d a o ‘z a k va y ak o r
o ra lig N d a h a v o tir q is h la r i m av ju d lig i u c h u n r o s tla g ic h n i is h la tish
ja ra y o n id a vaqti-vaqti bilan tekshirib va rostlab turish ta la b etiladi.
K o ‘rsatib o ‘tilgan kamchiliklar kontaktsiz-tranzistorli rele-rostlagichlarida
m avjud emas.
K o n tak tsiz-tranzistorli 201.3702 rele-rostlagichi G 2 5 0 yoki 32.3701
g en e rato ri bilan birgalikda Z I L - 431410, U A Z - 3962 avtom obillari
va ularning modifikatsiyalari elektr tizimlarida ishlatish u c h u n moMjallan
gan. Rostlagich faqat rele-rostlagichga ega, chu n k i gen e rato rd a kremniyli
t o ‘g ‘rilagich borligi ak k u m u ly ato rlar batareyasidan g eneratorga to k o ‘tish
im koniyatiga b a r h a m be rad i. 0 ‘zgaruvchan to k gen e rato ri o ‘z - o ‘zini
cheklash xossasiga ega b o ‘lganligi u c h u n to k cheklagichiga h a m hojat
qolm aydi.
R ele-rostlagichi chizm a sini (9.19- rasm) shartli ravishda ikki qismga
b o ‘lish m u m k in . Birinchisi, oNchovchi qism b o ‘lib, unga VT1 tranzistor,
VD1 stabilitron, SI k o n d e n s a to r R l , R2, R3, R4, R5 va R7 qarshiliklari
kiradi. Ikkinchisi esa k o ‘paytiruvchi qism b o ‘lib, un g a VT3, VT4, VT5
t r a n z is to r la r i, RIO, R l 1, R 12, R13, R14, R15 q a r s h ilik la r kiradi.
Rostlagich chizm asiga VT4 - VT5 chiqish tranzistorini o ‘z induksiya
E Y U K dan him o y a qiluvchi g e ne ratorning uyg‘otish ch u lg ‘am iga parallel
ulan g an V D 3 diodi va rostlagichning yarim o ‘tkazgich elem e n tlarin i
t e s k a r i q u t b l a n g a n k u c h l a n i s h i m p u l s l a r i d a n h i m o y a q i l i s h g a
m o i j a l l a n g a n V D 4 d i o d i h a m k ir a d i. R o s t l a g i c h n i n g c h a s t o t a l i
ta v s if n o m a s in i y a x sh ila sh u c h u n ro s tla g ic h s h a k lid a m a h a lliy (R8
tra n z isto r) va u m u m iy ( R 6 tran z isto ri) b o ‘lgan teskari b o g ‘lanishlar
q o ‘llaniladi. K uc h la n ish n i taqsim lovchi zanjirga, rele-rostlagich ishiga
generatorning t o ‘g ‘rilangan kuchlanishlar pulsatsiyasi ta ’sirini kamaytirish
m aqsadida SI k o n d en sa to r ulangan. Kuchlanish taqsimlovchi Rl rezistori
rostlanuvchidir. Kontaktsiz-tranzistorli 201.3702 rostlagichi chizm asining
o ‘ziga xos to m o n i sh u n d a k i, VD1 stabilitroni VT1 kirish tranzistorining
baza zanjirida e m as, balki e m itte r zanjirida joylashgan. T ra n zisto rn in g
e m itte r zanjiridagi to k un in g b a 'z a zanjiridagi to k d a n k o ‘p boNganligi
sababli b u n d a y texnik y e c h im rostlagichning bir to m o n la m a ishlashiga
yordam be rad i. Bulardan tashqari rostlagich chizm aga VT4 - VT5 chiqish
tranzistori «SH» va «—» k le m m a la rin in g qisqa tu tash u v id an saqlovchi
VT2 tranz istor, R9 tranzistr, S2 k o n d e n s a to r va V D 2 d io d la rd a n tashkil
to p g a n h im o y a bloki h a m kiritilgan. Q uyida re le-rostlagichining ikki xil
tartibda ishlashi keltirilgan:
0 ‘t oldirish uzgichi S u la n g a n d a b a tarey ad a n tok q u yidagicha zanjir
b o ‘ylab o ‘tadi: batarey an in g «К» qutbi - S kontaktlari - rostlagichini
«К» qisqichi R4, R3, R l , R2 rezistorlar - rostlagichni massa qisqichi -
b a tarey an in g «—» qutbi. VD1 stabilitrondagi kuchlanish u n d a n o ‘tib
ketuvchi k u c h la n is h d a n kichik va VT1 kirish tra n z istorining baza zanjiri
uzilgan. Binobarin, u yopiq holatda b o ‘ladi. Boshqaruvchi VT3 tranzistor
h a m b az a toki boMmaganligi sababli yopiq boMadi. Tarkibiy chiqish
tranz istori V T4 - VT5 baza toki hisobiga o c h iq boMadi. Bu tok quyidagi
z a n j i r b o ‘lib o ‘ta d i: b a t a r e y a n i n g «К » q u t b i - S k o n t a k t l a r i —
rostlagichining «К» qisqichi - e m itte r - VT4, VT5 tran z isto rla r bazasi
— R 14, R 13, R 12 r e z is to r la r — ro s tla g ic h in in g m assa q is q ic h i —
b a ta r e y a n in g «—» q utbi. O c h iq VT5 tra n z isto r orqali g e n e ra to rn in g
u y g ‘on ish tok i quyidagi z a n jir b o ‘ylab o ‘tadi: to k bilan t a ’m in la sh
m a n b a in in g «К» qutbi - S kontaktlari - rostlagichning «К» qisqich -
261
