Uch lari u lanadi

10.  Generatorni ishlatish jarayonida qanday qoidalarga а та I qilish lozim ?

9 . 5 .   RELE-ROSTLAGICHLAR

9 . 5 . 1 .   G e n e r a t o r  k u c h la n is h in i  r o s t l a s h   tamoyili

T r a k to r   va  a v tom obil  g eneratorlari  o ‘ziga  xos  sh aroitlarda  ishlaydi. 

U   harak atn i  tasmali  u z a tm a   orqali  dvigatelning tirsakli  validan  olganligi 

sababli,  ro to rn in g   ay lan ish lar  c h a sto ta si  va  d e m a k ,  ishlab  chiq arg an  

kuchlanishi  h a m   nisbatan  keng q am ro v d a  o ‘zgarib turadi.  G e n e ra to r n in g  

yuklam asi  un g a  ulan ay o tg a n   is te 'm o lc h ila r  soni  va  u larning  quvvatiga 

qarab  o kzgarib  turadi.  Y u k la m a   to k n in g   o ‘zgarishi  h a m   g en e ra to rn in g  

kuchlanishiga  t a ’sir  k o ‘rsatadi.  T r a k to r   va  avtom obillarga  oT n atilg an  

elektr  toki  iste’m olchilari  k u c h la n ish n in g   m a ’lum   belgilangan  (12  yoki 

24  V)  o ‘zgarm as  q iy m a td a   ishlashga  moMjallangan.  Y u q o rid a  keltirilgan 

sabablarga  k o T a   g e n e r a to r   ishlab  c h iq q a n   k u c h la n ish n i  rostlab,  uni 

belgilangan  d arajad a  o ‘zgarm as  h olda  saqlash  zaruriyati  tug'iladi.  Bu 

vazifani  rele-rostlagichlar bajaradi.  Ishlash  tam oyiliga  k o ‘ra  rostlagichlar 

quyidagi guruhlarga boMinadi:  kontaktli  (tebranm ali),  kontakt-tranzistorli 

va  kontaktsiz-tranzistorli.

G e n e r a t o r  kuch lan ish in i  rostlashning  funksional  shakli  (9.17-  rasm) 

rele-rostlagich  (1)  va  g e n e ra to r  (2)  d a n   iboorat.  Rostlagich  esa,  o ‘z 

navbatida,  solishtirish  (3),  rostlash  (4)  va  o i c h a s h   (5)  e le m e n tla r id a n  

tarkib  topgan.  OMchash  e le m e n ti  (5) g e n e ra to r k uchlan ish in i  qabul  qilib 

oladi  va  uni  U o1ch  k u ch lan ish   signaliga  aylantiradi.  U o.lch  k uchlanish 

signali  solishtirish  e lem e n ti  (3)  d a   unin g   belgilangan  e ta lo n   qiym ati  U e 

bilan  taq q o slan a d i.  U la r  orasidagi  farq,  g e n e r a to r   kuchlanishi  U y  bilan 

belgilangan  rostlanish kuchlanishi  U r orasidagi farqqa proporsional b o ‘ladi.

Agar  U e  bilan  U o.lch  orasida  farq  b o ‘lsa,  solishtirm a  e le m e n td a   U o 

signal  hosil  b o ‘ladi.  Bu  signal  rostlash  e le m e n ti  (4) ga  keladi  va  natijada 

u  uyg‘otish  toki  qiym atin i  va  d e m a k ,  g e n e r a to r   kuchlanishi  U g  ning  U o

I7  -  499

257

---

А /

U old

l

------------------ ;______________________ I