У збек и с то н рес п у бл и ка си халк, таълим и ва зирли ги


I-боскич — вазиятли-шахсли мулокот (бола хдётининг



Download 7,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/120
Sana30.04.2022
Hajmi7,65 Mb.
#597909
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   120
Bog'liq
fayl 861 20210506

I-боскич — вазиятли-шахсли мулокот (бола хдётининг
биринчи ярим йилида) — катталарнинг диккат-эътиборига ва
яхши муомаласига булган э^тиёж;
II-боскич - вазиятли-амалий мулокот (6 ойдан бошлаб 2 
йилу 6 ойгача) — катталар билан \амкорликка ва уларнинг 
иштирокига му\тожлик;
III-боскич — вазиятсиз-билиш мулокоти (2 йилу 6 ойдан 
бошлаб 4 ёшгача) — катталарнинг хурмат билан муносабатда 
булишларига мух;тожлик. У боланинг жисмоний оламдаги 
\и с
Килинмайдиган 
узаР° 
богликдикларини 
аниклашга 
йуналтирилган билиш фаолияти доирасида вужудга келади. 
Ушбу даврда бола катталар билан узига хос “назарий” 
\амкорликка интилади, у предметли оламнинг \одиса ва 
вокеаларини биргаликда мухокама килишда ифодаланади.
IV-боскич — вазиятсиз-шахс мулокоти (4 ёшдан 7 
ёшгача) — катталар билан узаро бир-бирини тушунишга ва 
катталарнинг 
гамхурлик 
курсатишига 
э\тиёжмандлик. 
Бу 
э^тиёж боланинг инсоний муносабатлар оламига кизикиши 
туфайли вужудга келиб, у боланинг муносабатлар коидалари ва 
меъёрларини узлаштириш билан богликдир. Бола катталар 
билан карашлар умумийлигига эришишга интилади ва бу унга 
улардан 
уз 
*атти-\аракатларида 
кулланма 
сифатида 
фойдаланиш имконини беради.
Шундай 
килиб, 
нуткни 
ривожлантириш 
жараёнига 
мулокот воситаси, яъни коммуникатив фаолият сифатида 
Караш 
керак. 
Унинг вужудга келиши 
ва ривожланиши 
боланинг мулокот ва умумий хдёт фаолияти э^тиёжларига 
богликдир.
Нуткка у бажарадиган тах^ил вазифасидан келиб чикиб
ёндашиш, нуткнинг энг аввало боланинг атрофдаги одамлар
билан мулокот воситаси сифатида пайдо булишини тушуниб
150


етишга олиб келади. Уз-узидан, агарда боланинг мулокрти 
нуткка жон багишласа, унинг ривожланиш суръати ва муддати 
болаларда мулокот фаолияти турли ёш боскичларида кандай 
йулга куйилганлиги билан борликдир, ушбу вазифаларнинг 
пайдо булиши ва ривожланиши боланинг онг ва эркинликнинг 
юкори даражасига канчалик тез эришиши, боланинг унга 
турли 
со\алардаги 
билимларини 
ривожлантириш 
ва 
такомиллаштириш имконини берадиган ёзма нуткни канча 
мудцатда узлаштира олишига борликдир.
Матндан келиб чикадиган равон нуткни шакллантириш, 
унинг 
вазифаларини 
узгартириш 
бола 
фаолиятининг 
мураккаблашаётгани окибати булиб, у боланинг атрофдагилар 
билан мулокоти мазмуни, шарти ва шаклларига богликдир. 
Нутк вазифаси фикрлашнинг ривожланиши билан параллел 
равишда шаклланади, улар бола тил воситасида ифодалайдиган 
мазмун билан узлуксиз равишда боглик булади.
Болаларда равон нуткни ривожлантириш — мактабгача 
таълим 
муассасасининг 
асосий 
вазифаси 
хисобланади, 
мактабгача ёшининг нихрясига келиб бола катталарга хос 
булган огзаки нуткнинг асосий шаклларини эгаллаши, яъни 
равон нуткнинг икки шакли — диалогик ва монологик нуткни 
эгаллаб олиши шарт.
Мактабгача 
таълим 
муассасасининг 
вазифаси 
-
болаларда 
равон 
сузлашув 
нуткни 
(диалоги к 
нутк,) 
ва 
монологик 
нуткни 
ривожчантиришдан 
иборат. 
Сузлашув 
нуткини шакллантириш вазифаси кун киррали. Мактабгача 
боскичдаги кичик ёшли болаларда уларга каратилган нуткни 
тинглаш ва тушуниш, бир-бирини тинглаш, саволларга жавоб 
бериш ва узи \ам саволлар бериши, сухбат мавзуси буйича 
изчил жавоб бериш кобилияти шаклланади.
4 ёшдан бошлаб болаларга су\батда иштирок этишни, 
узлук-юлук, фикрлардан нисбатан кенг, изчил фикрларга утиш, 
саволлар беришни ургатиш зарур; 5-6 ёшли болалар узок давом 
этадиган максадли су\батларга кодир буладилар. Болаларга 
куйилган саволларга уларнинг мазмунидан келиб чиккан холда 
киска ёки кенг килиб аник жавоб бериш, сухбатдоши сузини 
булмасдан диккат билан тинглаш, уларнинг жавобларини 
тулдириш, тузатишлар киритиш, узлари хам саволлар беришни 
ургатиш 
зарур ва х к . Айни 
пайтда 
шахснинг нуткий 
сифатларини 
тарбиялаш 
— 
болаларга 
киришимлилик, 
хушмуомалалик, 
хушёрлик, 
босиклик 
каби 
сифатларни
151


шакллантириш; сухбат жараёнида нуткий мулокот маданияти 
куникмаларини, тенгдошлар жамоаси олдида чикиш кила 
олиш кобилияти ва телефон оркали сухбатлашиш маданиятини 
тарбиялаш лозим.
Монологик 
нуткнинг укув 
вазифаси 
мустакиллиги, 
тугалланганлиги, кисмлари уртасида мантикий алокасининг 
мавжудлиги билан тавсифланадиган равон фикр билдиришни 
ургатишдан иборатдир, яъни бу -ки см ан (нуткий) куникмалар 
ва она тилида фикр билдириш учун зарур булган мураккаб 
Кобилиягларни шакллантириш демакдир.
Равон нутк устидаги ишларнинг асосий ривожлантирувчи 
вазифаси - болаларнинг фикрлашини, уз фикрини тил 
воситалари 
ёрдамида 
аник 
ифодалаш 
кобилиятини 
ривожлантириш, нуткий фикрлашга оид вазифаларни мустакил 
ижодий хал этиш куникмаларини шакллантириш, хотирани, 
тасаввурни фаоллаштиришдан иборат.
Вазифаларни муваффакиятли хал этиш учун педагог 
узига куиидагиларни аник тасаввур килиш зарур: 1 — равон 
нуткни ривожлантириш учун асос булиб хизмат киладиган тил 
материали; 2 — ушбу материалда шакллантириш мумкин 
булган нуткий куникмалар ва махоратлар умумийлиги; 3 — 
ушбу куникмаларни “оддийдан мураккабга” тамойили асосида 
машк килишнинг кетма-кетлиги.
Монологик нутк хикоя килишни ургатиш жараёнида 
шаклланади — болалар огзаки монологик нуткнинг икки 
тоифасини — кайта хикоя килиш ва хикоя килиш, тавсифловчи 
Хикоялар, баён килувчи хикоялар, исботловчи хикояларни 
узлаштириб оладилар.
Юкорида кайд этилганидек, равон нуткнинг икки тури 
мавжуд: диалогик (диалог) ва монологик (монолог) нутк.
Диалог - икки ёки бир неча кишининг узаро сухбати. 
Сухбат максади одатда бирон нарса хакида сураш ва жавоб 
олиш, бирон-бир харакатга ундашдан иборат.
Монолог — бир шахснинг равон нутки. Монологнинг 
максади - бирон-бир факт хакида хабар беришдир.
Диалог уз услубига кура асосан, огзаки нутк, монолог эса 
одатда, китобий услубдаги нутк хисобланади.
Диалогик равон нуткда купинча нот^лик гаплардан 
фойдаланилади, 
тушириб 
колдирилган 
ran 
аъзоларини 
сузловчи нутк вазиятидан келиб чикиб тушуниб олади, ва 
огзаки 
услубдаги, 
стандарт 
тузилишдаги 
(колип) 
тулик
152


гаплардан купрок фойдаланилади: “у келмай куя олмайди” -
яъни у албатта келади.
Бундай 
тузилишдаги 
гаплар 
монологик 
нуткда 
кулланилмайди. Болалар диалогик нугкни \ар куни маиший 
Хаётда учратишлари сабабли уни анча осон узлаштириб 
оладилар.
Бирон-бир нарсани тавсифлашда, бирон нарса хакида 
баён килишда ёки мулохаза юритишда нуткнинг монологик 
шаклидан фойдаланилади. 
Нуткнинг ушбу икки турлари 
уртасидаги фарк матн ичидаги гапнинг 

Download 7,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish