У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й ва урта м ахсус таъ ли м ва зи рл и ги мщайё хакимова семасиология

Назорат учун савол ва топширицлар
1. Турри маъно деб кдндай маънога айтилади? М исоллар 
келтиринг.
2. Кучма маъно деб крндай маънога айтилади? М исоллар 
келтиринг.
3. С ем ан ти к м оти влаш и ш нук,таи н азари дан л е к с и к
маънолар кандай турларга булинади?
4. Бош маъно ва унинг узига хос хусусиятлари нималардан 
иборат?
5. Х^осила м аънонинг узига хос хусусиятлари нималардан 
иборат?
6. Кдндай маъноларга эрки н маъно дейилади?
7. Крндай маъноларга боглик, маъно дейилади?
8. Фразеологик богланган маъно деб кдндай маънога айтилади?
48

---

9. Синтактик жи,\атдан чегараланган маъно деб к;андай 
маънога айтилади?
10. Конструктив шартланган маъно деб к,андай маънога 
айтилади?
11. Номинатив маъно к,андай маъно?
12. Фигурал маъно к,андай маъно?
П О Л И С Е М И Я
11 -§ . П олисем ия ходисасининг умумий тавсиф и
Лексеманинг биттадан ортик, маъно англатиш хрдисасига 
куп маънолилик ёки полисемия дейклади. Биттадан ортик, маъно 
англатадиган лексема эса куп маъноли, полисемем, поли­
семантик лексема саналади.
Полисемия универсал асосий семантик хщисалардан биридир. 
Тилдаги теж ам корли к крнуни ва ум ум ийлик принципи 
полисемияни вужудга келтирувчи асосий сабаблардан деб 
курсатилади.
Маълумки, сузлар янги яратилган даврида бир маъноли булади. 
Оламнинг узлаштирилиши ва инсон билимининг ошиб бориши 
натижасида лексеманинг маънолари купайиб бораверади. Масалан, 
узбектилидаги /дещлексемаси аввал тирик мавжудогларнинг ташк^ 
эшитиш органини номлаган булса, ушлагичли ошхона буюмлари 
яратилган сунг унинг ушлагичини (крзоннинг кулоги), кейинчалик 
радио ва телевизорнинг бурагичини хам номлай бошлаган 
(радионинг кулога). Ёки, 
бош
лексемаси аввал тананнинг буйиндан 
юкрриги, олдинги к^смини номлаган булса1, кейинчалик эса у 
яна 20 га якден нарса ва белги кабиларни ^ам номлай бошлади. 
Бизни куршаб турган олам ва у хакйдаги билимларимиз чексиз 
булиб, ушбуларни номловчи тил имкониятларимиз эса чеклан- 
гандир. Масалан, узбектилидаги мавжудтовуш вауларнингтурли 
комбинациялари билан бутун оламни ва у ^а^идаги тасаввур-