U. X. Safarov, N. M. Karakulov

5.4. Metallurgiya va mashinasozlik majmualari tarmoqlarining 
rivojlanish xususiyatlari
Metallurgiya majmui 
iqtisodiyotning tayanch tarmoqlaridan biri bo‘lib, 
tarkibidan metall bo‘lgan moddalardan metallar ajratib oluvchi va metall 
qotishmalarga qayta ishlov beruvchi soha hisoblanadi. Mazkur majmua tarmoqlari 
qadimiy insonlar miloddan avvalgi VII – VI asrlardan boshlab mis olish sirlarini 
o‘zlashtirgan davrlardan boshlab rivojlana boshlagan. Eramizdan avvalgi II ming 
yilliklarga kelib mis va qalay qotishmasidan bronza tayyorlash va keyinchalik 
temirga ishlov berishni o‘rganganlar. XIV – XV asrlarga kelib esa temirdan qayta 
ishlov berish jarayoni natijasida olingan cho‘yan va po‘latdan ishlab chiqarishda 
foydalana boshlashgan.
Mazkur majmua foydalanadigan xom ashyo va ishlab chiqaradigan 
mahsulotlar xususiyatlariga ko‘ra ikkita mustaqil tarmoqqa ajratiladi.

---

107 
1. 
Qora metallurgiya
mashinasozlik va qurilish materiallari majmualari 
rivojlanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan tarmoq hisoblanadi. Uning asosiy 
mahsulotlari bo‘lgan cho‘yan, po‘lat, prokat va ferroqotishmalardan turli sanoat 
tarmoqlari hamda qurilish sohasining asosiy mahsulotlari ishlab chiqarishda 
foydalaniladi.
Qora metallurgiya tarmog‘ida yuz beradigan texnologik jarayonlar 
quyidagilar: xom ashyoni qazib olish, uni boyitish, cho‘yan va po‘lat quyish, 
prokat va ferroqotishmalarni ishlab chiqarish. Mahsulotlar ishlab chiqarishda 
asosiy xom ashyo temir rudasi hisoblanib, undan tashqari marganets, kokslanuvchi 
ko‘mir va legirlovchi metallar (temir eritmalarining fizik, ximik yoki mexanik
xususiyatlarini o‘zgartirishda ishlatiladigan metallar. Ularga xrom, nikel, 
molibden, volfram, titan kabilar misol bo‘la oladi. 
Qora metallurgiya tarmoqlarida yiliga o‘rtacha 1 mlrd tonnadan ortiq po‘lat 
quyiladi. Sohada asosiy mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha Xitoy, Yaponiya, 
AQSh, Rossiya kabi davlatlar etakchilik qiladi. 
2.