U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Kanallar kommutatsiyasi 
Paketlar kommutatsiyasi 

---

280 
Real vaqtda uzatadi
 

Partiyalarda uzatadi 
Kichik hajmli tarmoqlarda maqulroq
 

Katta hajmli tarmoqlarda ma’qulroq 
Liniya samaradorligi past
 

Liniya samaradorligi yuqori 

Bitta uzatishga mo‘ljallangan
 

Ko‘plab uzatishlar o‘rtasida 
taqsimlanadi 

Tovushli aloqada ma’qulroq
 

Tovushli aloqa uchun yaxshi emas 

Oson yuklanganlik ortadi
 

Paketlar orasida turli ustuvorliklarni 
qo‘llaydi 
Bu, shuningdek, kanallar kommutatsiyasi tarmoqlaridan farqli 
o‘laroq, ular haddan tashqari yuklanganda, u kamayguncha yangi 
ulanishlarni qabul qilishni rad etadi. Katta bayramlar paytida 
shaharlararo telefon qo‘ng‘iroqlarini amalga oshirayotganda, siz biron 
bir band signalni oldingizmi? Ushbu muammo kanallar kommutatsiya 
tarmog‘ining haddan tashqari yuklanishi bilan bog‘liqdir. 
Paketlar kommutatsiyasi foydalanuvchilarga o‘z xabarlariga 
ustuvorliklarni ajratishga imkon beradi, shunda marshrutizator uzatish 
uchun navbatga qo‘yilgan bir nechta paketlar orasidan birinchi 
navbatda ustuvor paketlarni yuborishi mumkin. Bundan tashqari, 
paketlar kommutatsiyasiga asoslangan tarmoqlar boshqa turlarga 
qaraganda ancha ishonchli, chunki ko‘pchilik tugunlar bir nechta 
aloqa orqali ulanadi, shuning uchun bitta kanalda to‘xtalish yuz bersa, 
tugunlar o‘rtasida mutlaqo boshqacha yo‘l o‘rnatilishi mumkin. 
Ziddiyatlarni hal qilish 
Tarmoq umumiy uzatish qobiliyatini birgalikda foydalanuvchi 
qurilmalardan iborat bo‘lganligi sababli, ushbu umumiy resursga teng 
va adolatli kirishni ta’minlash uchun muhitdan foydalanishni 
boshqarishning ba’zi usullari zarur. Birinchidan, biz foydalanishni 
boshqarishning ba’zi bir o‘rta texnik usullarini tavsiflaymiz: round 
robin, rezervlash va ziddiyatlar.
Kirishni boshqarish usullari. Round Robin tarmoqdagi har bir 
tugunga aloqa vositasidan foydalanishga imkon beradi. Agar tugunni 
yuborish uchun ma’lumotlar bo‘lsa, uzatishni tugatish uchun ma’lum 
vaqt beriladi, so‘ngra imkoniyat keyingi tugunga o‘tadi. Agar tugunni 
yuborish uchun ma’lumot bo‘lmasa yoki u vaqt o‘tmasdan uzatishni 
tugatsa, keyingi tugun o‘z navbatini boshlaydi. Round robin - bu uzoq 
vaqt davomida ko‘plab tugunlar mavjud bo‘lgan samarali uzatish 

---

281 
usulidir. Ammo, uzoq vaqt davomida bir nechta tugunlar uzatilganda, 
tugundan tugunga o‘tishda ortiqcha sarflar bo‘lishi mumkin. Bu esa 
boshqa usullarni translyatsiyaning qisqa va uzluksiz bo‘lishiga yoki 
fayllarni uzatishning katta sessiyalaridagi kabi uzoq va uzluksiz 
bo‘lishiga bog‘liq ravishda qo‘llash afzalliklariga asos bo‘ladi. 
Zahiralash texnikasi uzoq va doimiy trafik uchun juda mos 
keladi. Muhitning kirish vaqti slotlarga bo‘linadi hamda tugun 
kelajakda foydalanish uchun kelgusi vaqt slotlarini rezervlashi 
mumkin. Ushbu usul host kompyuterga bitta kirish/chiqish porti orqali 
ulangan bir nechta terminallar bilan konfiguratsiya uchun yaxshi 
bo‘lishi mumkin. 
Ziddiyatlar usuli qisqa va uzilishli trafik uchun yaxshiroqdir. 
Kimning navbati uzatilishini aniqlashga harakat qilinmaydi, shuning 
uchun tugunlar muhitga kirish uchun raqobatlashadi. Shuning uchun, 
u yengil trafikdan mo‘tadil trafikka qadar yaxshi ishlaydi, ammo 
yuklanganlik oshganida xatolik va to‘xtalishlarga moyil. Ushbu 
usulning asosiy afzalligi shundaki, uni amalga oshirish oson. Hozirda 
foydalanilayotgan kirish protokollari avval aytib o‘tilgan usulga 
asoslangan bo‘lib, bu yerda lokal tarmoq muhitidagi roli xususida 
muhokama qilindi.