U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Ulanish modellari 

---

278 
Aloqa tarmog‘i uzatilayotgan ma’lumotlarning mazmuni bilan 
emas, balki ma’lumotni bir nuqtadan boshqasiga o‘tkazish bilan 
bog‘liq. Tarmoqdagi har bir tugunni boshqa barcha tugunlarga ulash 
taqiqlanganligi sababli, tugunlar aloqa xarajatlarini minimallashtirish 
va barcha ulangan qurilmalar o‘rtasida to‘liq ulanishni ta’minlash 
uchun mo‘ljallangan aloqa tarmog‘iga ulangan. Bir vaqtning o‘zida 
tarmoqqa kirish ma’lumotlari bir nuqtadan tugunga o‘tish orqali, 
kanallar kommutatsiyasi yoki paketlar kommutatsiyasi orqali 
yo‘naltiriladi. 
Kanallar kommutatsiyasi - bu ikkita kompyuter o‘rtasida 
ajratilgan aloqa yo‘li o‘rnatiladigan aloqa modelidir. Yo‘l - 
bog‘langan ulanishlar ketma-ketligi va ikkala nuqta orasidagi aloqa 
ulardan 
biri 
uzilib 
qolguncha 
mavjud. 
Ma’lumot 
uzatish 
boshlanishidan oldin ulanish yo‘lini sozlash kerak. Shuning uchun, 
agar butun yo‘l mavjud bo‘lmasa, xabarlar uzatilishi mumkin emas, 
chunki kanal to‘liq bo‘lmasligi mumkin. Telefon tizimi kanallar 
kommutatsiya tarmog‘iga eng yaxshi misoldir. Ishlash jihatidan, 
ulanishni o‘rnatish paytida signal uzatilishidan oldin kechikish 
mavjud. Shu bilan birga, kanal to‘liq bo‘lishiga olib kelgandan so‘ng, 
tarmoq foydalanuvchilar uchun shaffof bo‘ladi va ma’lumotlar 
belgilangan tezlikda, oraliq tugunlarda ahamiyatsiz kechikishlar bilan 
uzatiladi. 
Paketlar kommutatsiyasi - bu asosan saqlash va o‘naltirishga 
asoslangan usul bo‘lib, unda xabar paketlar deb ataladigan bir xil 
o‘lchovli birliklarga bo‘linadi va ular tarmoq orqali o‘z manzillariga 
yuboriladi va asl formatga qayta yig‘iladi. 7.32-rasm. Paketlar 
kommutatsiyasi uzoq masofalarga ma’lumotlarni uzatish uchun 
samarali texnologiya bo‘lib, kanallar kommutatsiyasiga qaraganda 
ko‘proq moslashuvchanlikni ta’minlaydi, chunki u har xil tezliklarda 
ma’lumotlarni qabul qiladigan yoki uzatadigan qurilmalar o‘rtasida 
ma’lumot uzatishga imkon beradi. Biroq, xabarlar paketlarga 
bo‘linganidan so‘ng, paketlarning barchasi belgilangan manzilga bir 
xil yo‘lda yurishlari yoki ular fizik ketma-ketlikda kelishlariga kafolat 
yo‘q. 
Bunga qo‘shimcha ravishda, bitta xabardagi paketlar boshqa 
xabarlarning paketlari o‘z manzillariga qarab ketayotganlarida ular 
bilan o‘zaro aloqada bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, paketni 
uzatilishidan oldin har bir paketga paket haqida tegishli ma’lumotni 

---

279 
o‘z 
ichiga 
olgan 
sarlavha 
qo‘yiladi. 
Paketsarlavhasidajoylashganma’lumotlartarmoqtomonidanishlatiladig
anmarshrutlashusuligako‘rafarqqiladi. 
7.32- rasm. Paketlarkommutatsiyasigamisol 
G‘oyapaketlarniyetkazibberishtizimiorqali 
30 
tama’lumotnomalarseriyasiniyuborishbilano‘xshashdir. Oltita quti har 
birida beshta jilddan iborat bo‘lib, har bir qutiga uning tartib raqami 
(masalan, 
6-sonli 
2-quti), 
shuningdek, 
belgilangan 
manzil 
ko‘rsatilgan. Yetkazib berishda tashuvchilarda bo‘sh joy paydo 
bo‘lishi bilan, har bir quti markaziy kommutatsiya markaziga 
yuboriladi, u bo‘sh joy paydo bo‘lgunga qadar, uni o‘z manziliga 
yaqinroq joylashgan keyingi kommutatsiya markaziga yuborish uchun 
saqlanadi. Oxir oqibat, barcha oltita qutilar kelganida, ular asl tartibida 
joylashtiriladi, 30 jild ochiladi va asl tartib tiklanadi. 
7.7- jadvalda ko‘rsatilgandek, paketlar kommutatsiyasi kanallar 
kommutat-siyadan tubdan farq qiladi. Shuningdek, markaziy 
kommutatsiya nuqtasi tomonidan butun xabar qabul qilinadigan va 
quyidagi ikkita hodisadan bittasi sodir bo‘lganda, manzilga 
yo‘naltirilgan saqlash va yo‘naltirish texnikasi qo‘llaniladi: barcha 
kanallar birdaniga butun xabarni yuborish imkoniyatiga ega 
bo‘lganida yoki qabul qiluvchi nuqta o‘zining saqlangan xabarlarini 
talab qilib so‘rov yuborganida. 
-7.7- jadval