U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Bir protsessorli tizimlar 
Yaqin 
vaqtgacha 
ko‘pgina 
kompyuter 
tizimlari 
bitta 
protsessordan foydalangan. Bir protsessorli tizimda umumiy maqsadli 
ko‘rsatmalar to‘plamini, shu jumladan foydalanuvchi jarayonlarining 
ko‘rsatmalarini bajarishga qodir bitta asosiy protsessor mavjud 
bo‘lgan. Deyarli barcha bitta protsessor tizimlarida boshqa 
ixtisoslashtirilgan protsessorlar mavjud. Ular disk, klaviatura va grafik 
kontrollerlar kabi maxsus qurilmalar uchun protsessorlar shaklida 
taqdim etilishi mumkin; yoki, asosiy kadrlarda, ular ma’lumotni tizim 
komponentlari 
o‘rtasida 
tezkor 
ravishda 
ko‘chiradigan 
kiritish/chiqarish protsessorlari kabi ko‘proq umumiy maqsadli 
protsessorlar 
shaklini 
olishlari mumkin. 
Bularning 
barchasi 
ixtisoslashtirilgan protsessorlar cheklangan ko‘rsatmalar to‘plamini 
bajaradilar va foydalanuvchi jarayonlarini ishga tushurmaydilar. 
Ba’zan ularni operatsion tizim boshqaradi, chunki operatsion tizim 

---

24 
ularga keyingi vazifalari haqida ma’lumot yuboradi va ularning 
holatini kuzatadi. Masalan, disk kontrollerining mikroprotsessori 
asosiy protsessordan so‘rovlar ketma-ketligini oladi va o‘z diskini 
navbatga qo‘yish va rejalashtirish algoritmini amalga oshiradi. Ushbu 
tartibga solish asosiy protsessorni diskni rejalashtirish xarajatlaridan 
ozod qiladi. Maxsus maqsadli mikroprotsessorlardan foydalanish keng 
tarqalgan va u bir protsessorli tizimni ko‘p protsessorli tizimga 
aylantirmaydi. Agar bitta umumiy maqsadli protsessor mavjud bo‘lsa, 
unda tizim bir protsessorli tizimdir.
Ko‘p protsessorli tizimlar
 
So‘nggi bir necha yil ichida hisoblash tizimida ko‘p protsessor 
tizimlari (parallel tizimlar yoki ko‘p protsessorli tizimlar deb ham 
ataladi) ustunlik qila boshladi. Bunday tizimlarda ikki yoki undan 
ko‘p protsessorlar o‘zaro aloqa qiladilar, kompyuter shinasini, ba’zan 
esa soat, xotira va tashqi qurilmalarni almashadilar. Ko‘p protsessorli 
tizimlar birinchi marta serverlarda paydo bo‘ldi va shu vaqtdan 
boshlab ish stoli va ko‘chma tizimlarga o‘tdi. Yaqinda smartfonlar va 
planshet kompyuterlari kabi mobil qurilmalarda bir nechta 
protsessorlar paydo bo‘ldi. Ko‘p protsessorli tizimlar uchta asosiy 
afzalliklarga ega: 
