U burxanov, T. Atam uradov davlat xaridi

Nazorat uchun savollar:
1. Tender savdosidan k o ‘zlangan maqsad nimada?
2. Tenderlarning qanday turlari mavjud?
60

---

3. 0 ‘zbekistonda tenderlar tashkil etishni tartibga solish qaysi m e ’yoriy
hujjatlar asosida amalga oshiriladi?
4. 0 ‘zbekiston da tenderlarni tash kil etishning qan day tam oyillari
mavjud?
5. D avlat xaridini amalga oshirish bo'yicha shartnomalarni tuzish va
ijro etish bosqichlarini tushuntirib bering.
6. Tender savdolarini amalga oshirishda baholar qanday monitoring
qilinadi ?

---

§ 
6.
Tender sardolarida g‘olibni aniqlashga
ta’sir etuvchi omillar tahlili
Tender savdolarida g‘olibni aniqlash ikki xil usul bilan amalga 
oshiriladi — 
baho asosida tanlash
(inglizchada, cost based selection
— CBS) va 
sifat asosida tanlash
(inglizchada, quality based 
selection — QBS). Savdo natijalarini umumlashtirarkan, tender 
tashkilotchilari, ushbu ikki usulni birgalikda qo‘llash orqali xulosa 
chiqaradilar. Bunda tovarlar yetkazib berish taklifni baholashda 
baho va sifat omiUarining nisbati, xizmatlar ko'rsatishdagi ushbu 
omillar nisbatini baholashdan tubdan farq qiladi.
Savdo predmetining turlichaligidan, baho va sifat omillarini 
turli nisbatlaridan foydalanuvchi baholash usullari mos ravishda 
ishlatiladi.
Tender savdolari tarixida, faqatgina, eng past so‘ralgan 
baholarga asoslanib, g'olibni aniqlash davrlari ham yuz bergan. 
Ushbu tanlov usuli judda oddiy va samarali bo'lgan. Ammo, 
buyurtmachilar eng past baholar bu talab etiladigan sifat emasUgini 
tezda tushunib yetganlar va faqatgina, savdoda ishtirok etayotgan 
mol yetkazib beruvchilar, pudratchilar va maslahatchilar buyurt- 
machiga o'zlarining yuqori sifat ko'rsatkichlari bilan oldindan 
ma’lum bo'lgan holatgina bundan mustasno. Shu sababdan, tender 
savdolarining rivojlanib borishi bilan buyurtmachilar tanlov 
hujyatlarida sifat ko'rsatkichlari bo'yicha qator talablarni qo'yishga 
majbur bo'ldilar va ushbu ko'rsatkichlar ko'pchilik holatlarda 
tanlovning asosiy mezoni bo'lib qolmoqda.
Xalqaro moliya tashkilotlarining yo'riqnomalari, tovar hamda 
xizmatlarni xarid qilish bo'yicha namunaviy hujjatlarida, yirik 
xaridlar uchun tenderlarni amalga oshirishda baho omili bilan bir 
qatorda sifat omillariga ham katta e’tibor berish talab etiladi.
Miqdoriy ifodalash mumkin bo'lmaydigan xarid turlari uchun 
tanlovlarda sifat omilining nisbati ancha yuqoridir. Boshqacha
62

---

aytadigan bo1 Isa, xarid predmetini qanchalik aniq va to‘liq ifodalash 
mumkin bolsa, bunday holatlarda baho omiUning nisbati sifat 
omiliga qaraganda yuqori bo‘ladi. Tender takliflarini baholash 
amaliyotida baho va sifat nisbat quyidagicha ifodalanadi, masalan, 
70:30, 80:20 va hakazo.
Ayrim olingan savdo turlari uchun bunday nisbat buyurtmachi 
tomonidan tender hujjatlarida oldindan belgilab qo‘yiladi va 
natijalami baholashda majburiy mezon hisoblanadi. 0 ‘z navbatida, 
savdo natijalarini baholashda boshqa baholovchilar jahon 
amahyotida qo£llanilib kelingan tajribalarga asoslangan nisbatlarni 
aks ettiruvchi o‘z uslubiyotlaridan foydalanishadilar.