U burxanov, T. Atam uradov davlat xaridi

2.2.4 Elektron savdolar
Federal xaridni amalga oshirishda elektron savdolami tatbiq 
etishdan ko‘zlangan maqsad - bu faqatgina buyurtmachilarning 
potensial pudratchilar bilan bo‘ladigan takroriy jarayonlarini 
avtomatlashtirishgina emas, balki xarid jarayonlarini amalga 
oshirish xarajatlarini pasaytirish va ushbu operatsiyalarni amalga 
oshirish muddatlarini keskin qisqartirishdan iborat. AQShda 
federal xaridni elektron savdolar orqali amalga oshirish miqyosi, 
tijorat tuzilmalari o‘rtasida amalga oshiriladigan bunday savdolar 
hajmiga nisbatan ancha past darajada,
Elektron savdolar, asosan, qiymati 100 ming dollargacha bo‘lgan 
shartnomalar uchun soddalashtirilgan jarayonlarda qo‘llaniladi. 
Ushbu, AQShda davlat xaridini qattiq tartibga solib turilishi va 
ayrim hollarda faqatgina qog'ozli savdolargina xarid shartlariga 
mos kelishi bilan izohlanadi.
Elektron savdolarni qo‘liash uchun zaruriy sharoitlar bo‘lib: 
internet-texnologiyalardan foydalanishning rivojlangan huquqiy 
bazasi; aloqa vositalari; axborot himoyasi, kampyuter tarmoqlarini 
xavfsizligini ta ’minlovchi asosiy standartlarning mavjudligi 
hisoblanadi.
Axborot resurslari davlat ehtiyojlari uchun mahsulotlar xarid 
jarayonini ochiqligini; xarid jarayonida tenglik; imzolangan shart­
nomalar haqida ma’lumot olish mumkinligi kabi yuqorida qayd 
etilgan tamoyillarni amal qilishini ta’minlaydi. Qonunchilikka 
muvofiq, ushbu resurslardan ma’lumotlarni olish imkoniyati, 
ulami hukumatning yagona axborot portalida nashr etish orqali 
amalga oshiriladi. Shartnomalaming federal ro‘yxati ham elektron 
shaklda intemetda joylashtirilgan.
— AQSh federal xaridi Markazlashgan axborot tiziminmg asosiy 
yutuqlari:
83

---

— Kongressga, Prezidenl devoniga, federal idoralar va 
xususiy sektor vakillariga davlat xaridi bo‘yicha shartnomalar 
sohasidagi holat haqida juda tez va aniq ma’lumot olish imko- 
niyatini beradi;
— turli qiziquvchi tomonlarga federal xarid haqida: yillar 
b o ‘yicha, idoralar b o ‘yicha, shartnom alar buyicha va h.k. 
ma’lumotlar olishga imkon beradi;
Shuning bilan birga bvi tizimning quyidagi kamchiliklarini 
kuzatish mumkin:
-- ayrim olingan federal idoralar bo‘yicha ma’lumotlaming 
to‘liq taqdim eta olmasligi;
— ushbu ma’lumotlardan hukumat idoralari tomonidan ham, 
yoki aholi tomonidan unchalik ham faol tarzda foydalanmasligi;
— tizim bo‘g‘inlari o‘rtasida axborotlaming yetrali darajada 
mos kelmasligi va h.k.
Mazkur izlanishda Evropa Ittifoqiga kiruvchi mamlakatlaming 
davlat xarid tizimini boshqarish amaUyotini tadqiq etamiz.
G ‘arb davlatlaming hukumatlari davlat xaridi bo‘yicha me’yo- 
riy-huquqiy bazani takomillashtirish bo‘yicha amaliy ishlarni 
birinchi bo‘lib boshlashga undagan asosiy sabablar sifatida, ushbu 
davlatlar hukumatlarining o ‘z xalqi oldidagi majburiyatlarni 
bajarishga intilib, hukumatlaming davlat va kommunal xarajat- 
larining yuqori darajada amalga oshirishi, korrupsiya bo‘yicha 
noxush hollarning tez-tez yuz berishi kabilarni ko‘rsatish 
mumkin1.
Ishtirokchi mamlakatlaming ko‘pligi, ulardagi davlat xaridi 
miqdorining turli darajada ekanligi, rivojlanish darajasi va davlat 
sektorining hajmi Yevropa ittifoqida (El) davlat xaridini tartibga 
solish b o ‘yicha q o n u n ch ilik n i ishlab chiqishda maxsus 
yondoshuvni talab etdi. Bugungi kunda El mamlakatlarida davlat 
xaridini tartibga solish, unin
g
hajmidan va boshqa shartlardan 
kelib chiqib, uch darajada tartibga solinadi: milliy, El qonunchiligi 
hamda xalqaro qonunchilik asosida.
1 
Государственные закупки. http://www.ebrd.com/russian/pages/ 
sector/1 egal/procurement. shtm
84

---

Elda davlat xaridini xalqaro darajada tartibga soluvchi 
qonunchilik sirasiga awalo, Xalqaro savdo tashkiloti (XST)ning 
«Hukumat xaridi to‘g‘risida»gi Kelishuvni ko‘rsatib o‘tish mumkin. 
El darajasida tartibga solish esa, davlat ehtiyojlari uchun xaridni 
yagona shartlar asosida amalga oshirishni ta’minlovchi qator huquqiy 
aktlar mavjud1.
Shuni ta’kidlash joizki, 2004- yil dan 2006- yilgacha bo4lgan 
davr, o'tish davri sanalib, bir paytda «eski» yo‘riqnomalar bilan 
bir vaqtda uning o‘rnini bosuvchi «yangi» yo‘riqnomalar bilan 
parallel ravishda amal qildi.
Elda davlat xaridini tartibga soluvchi huquqiy bazani takomil- 
lashtirish quyidagi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi2:
— odatda, tabiiy monopoliyalar sanaluvchi ayrim iqtisodiyot 
sektorlarini (suv ta ’minoti, energetika, transport va pochta 
xizmatlari sohasi) davlat xaridi buyicha umumiy qonunchilikning 
amal qilish doirasidan chiqarish;
— yangicha biznesni yuritish va hisob shakllari: konsessiya 
hamda xususiy va davlat sektori o‘rtasidagi boshqa shakldagi 
hamkorlik;
— elektron xaridni tashkil etish.
El davlat xaridini nafaqat davlat boshqaruv organlari faohyatini 
joriy ta ’minoti, balki davlatning ijtimoiy siyosatini amalga