Ty konsentratsiyalari bir XIL nl2

energiya
gy&m2
Ekr, MeV
g/fcm2
Ekr, MeV
H
63,1
340
Al
24,0
47
He
94,3
220
Fe
13,8
24
С
42,7
103
Cu
12,9
21,5
Havo
36,2
83
Pb
6,4
6,9
Energiyasi T e> E^ boMgan elektron bir radiatsion uzunlikka teng 
masofada o'rta hisobda energiyasi Te ga yaqin boMgan bitta kvant hosil
О
qilishi mumkin. Radiatsion nurlanish energiyasi 
E
> 2
т ес^
bo6lsa, u
elektron-pozitron juftini hosil qilishi mumkin. Bu jarayon kosmik nurlar 
tarkibida elektron-foton yog‘dusining hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
6.3-§. Vavilov-Cherenkov nurlanishi
1934-yilda akademik S.LVavilovning shogirdi RA.Cherenkov uran tuzlari 
eritmalarining gamma nurlar ta’sirida lyuminestsensiyasini o‘rganishda yangi 
bir nurlanishni kashf etdi. Odatda nurlanish atom va molekulalarda qobiq 
elektronlaming bir energetik holatidan ikkinchisiga o‘tishi natijasida hosil 
bo‘ladi va ularning nurlanishi 
t
= 10~10 s davom etadi. Nurlanish intensivligi 
tashqi parametrlarga— muhit tozaligiga, temperatura o'zgarishlariga bogcliq 
bo‘ladi. Lekin bu yangi Vavilov-Cherenkov nurlanishi tashqi parametrlarga 
bog‘iiq emas, bu nurlanishlarning quyidagicha ocziga xos xususiyatlarga 
ega ekanligi aniqlandi:
1) 
Nurlanish magnit maydonida kuchli qutblanadi, demak nurlanishni 
gamma kvantlar emas, balki zaryadli zarralar vujudga keltiradi;
2) 
Nurlanish intensivligi muhit zaryadi Z ga bog‘liq emas, demak 
bu radiatsion nurlanish emas;
3) 
N urlanish uni hosil qilayotgan birlam chi zarra y o ‘nalashiga
216

---

nisbatan m a’lum burchak ostida hosil boMadi.
Vavilov-Cherenkov nurlanishini 1937-yilda I.E.Tamm va I.M.Franklar 
klassik elektrodinamika nazariyasi asosida tushuntirib berdilar.
Klassik elektrodinamika qonunlariga ko‘ra, vakuumda to ‘g ‘ri chiziq 
bocylab tekis harakat qilayotgan zaryadli zarra nurlanish hosil qilmasligi 
kerak. Aks holda energiya va impulsning quyidagi sharti bajarilishi lozim: