Tuzuvchilar: ttymi t f. n., dotsent R. S. Razikov ttymi t f. d professor S. S. Sulaymanov ttymi assistant H. M. Komilov Taqrizchilar: t f. n., dotsent

10- LABOROTORIYA ISHI
ZARARLI MODDALARNING ATMOSFERADA TARKALISH VA RUXSAT ETILGAN TASHLANISH MEYORLARINI XISOBLASH


Ishning maksadi; Atmosfera xavosining yer ustki katlamini sanoat korxonalaridan chikarib tashlanadigan zararli moddalar bilan xavfli ifloslanish darajasini aniklashdan iborat.
Ishning vazifasi; Eng nokulay ob-xavo sharoitiga tugri keladigan zararli moddalar konsentrasiyasining yer ustidagi mikdorini aniklash.
Ishning tarkibi; Atmsosfera xavosining yer ustki katlamini sanoat korxonalaridan chikarib tashlanadigan zararlanishi moddalarning yer ustki konsentrasiyasi bilan aniklanadi. S_max eng nokulay ob-xavo sharoitiga tugri keladigan va tashlash joyidan ma`lum masofa urnatiladi. Zararli maddaning smaks kattaligi ruxsat etilgan konsentrasiyasidan (REKmt/m3) oshmasligi kerak, ya`ni kuyidagi shart bajarilishi lozim
S_max < REK (1)

Bir vaziyatning uzida atmasferada bir necha moddalarga birgalikda taklif xususiyatiga ega bulgan zararli moddalar konsentrasiyasining yigindisi kuyidagidan oshmasligi kerak:

S1/REK+S/REK2+, . . . ,+SN/REKN ≤ 1 (2)

Bu erda S1, S2, S3, S4 –atmosfera xavosidagi zararli moddalarning bir joydagi konsentrasiyasi, mg/m³, REK1 REK2 REK3 REK4 –zararli moddalarning tegishli ruxsat etilgan konsentrasiyalari mg/m³.Dumalok ogizli birgina manbadan chikadigan S_max kattaligi kuyidagi formula bilan aniklanadi.

(3)

Dumalok ogizli birgina manbadan chikmayotgan sovuk gaz xavo aralashmasi chikindisining S maks kattaligi kuyidagi formulabilan aniklanadi.

(4)
Bu erda A –atmosfera xavosidagi zararli moddalarning vertikal va gorizontal eyilishini aniklovchi atmasferaning xarakatiga boglik koeffsenti. Urta Osiyoning subtropik zonasi uchun -240, Kozokiston va Urta Osiyoning kolgan rayonlari uchun-200
M-atmosferaga chikarib tashlanayotgan zararli moddalar mikdori g/s.Bu kattalik loyixaning texnologik kismida xisoblab aniklanadi yoki tegishli korxona Normativlarga mos ravishda kabul kilinadi.
F –zararli moddalarning atmosfera xavosida chukish tezligini e`tiborga oluvchi ulchovsiz koeffisient, gazsimon zararli moddalar va mayda dinusaerozol aralashmalar uchun F=3; gaz va kurum uchun agar tozalashning urtacha ekspluatasiya koeffisenti 90 va undan katta bulsa F=2; 70-90da F=2,5; 75 kam bulsa F=3 ga teng buladi.
Agar tashlanma suv bugi bilan birga chikib uning konsentrasiyalanishi sodir bulsa, shuningdek chang zarralarini koagulyasiyalanishga uchrashi mumkin bulsa F=3 deb kabul kilinadi. T va n –manba oldiga tashlanayotgan gaz-xavo aralashmasi chikindisini sharoitini xisobga oluvchi ulchovsiz koeffisent.
Koeffisenti kuyidagi formula bilan aniklanadi:


(5)

Agar f >100 bulsa tashlanmalar sovuk; agar f >100 bulsa tashlanmalar kizdirilgan bulib va xisoblash uchun talukli (4) va (3) formulalar kullaniladi.D-toshlanma bulsa, manbasining diametri, m. Agar truba ogzi tugri turtburchak shaklida kuyidagi formula bilan aniklanadi:

Agar bulsa n=3;

Agar bulsa (6)

Agar bulsa n=1

V_m -kizigan toshlamalar uchun kuyidagi formula bilan aniklanadi


(7)

V_m -sovuk tashlamalar uchun kuyidagi formula bilan aniklanadi

(8)
n - ta tashlanma manbalari bulsa S_m kattaligi-kizigan tashlanmalari kabi aniklanadi:
(9)
Kvadrat yoki turt burchakli truba ogzini samarali diametri D_e kuyidagi formula bilan aniklanadi.


(10)
Bu erda λ - truba ogzining uzunligi , kvadrat ogizli manba uchun λ = V;
V – manba ogzining eni, (m).
W– gaz–xavo aralashmasining manbadan chikayotgan urtacha tezligi, (m/s)
N- tashlanma manbasini er ustidagi balandligi
– gaz-xavo aralashmasi xarorati Tg va atmosfera xavosi xrorati Tx
urtasidagi fark.
V₁ – gaz – xavo aralashmasining xajmi, kuyidagi formula bilan aniklanadi.


(11)

Bu erda M- atmosferaga barcha tashlanmalardan tashlanayotgan zarali moddalarning yigindi mikdori

V – barcha manbalardan tashlanayotgan gaz-xavo aralashmalarini yigindi xajmi.


(12)
Atmosferaga bitta manbadan tashlanayotgan zararli ruxsat etilgan tashlamasi (RET) agar ularning er ustki katlamidagi konsentrasiyasi REK dan oshmaganda kizigan tashlanmalar uchun
(13)
Sovuk tashmalar uchun


(14)

Bu erda: S_f – zararli moddani atmosferadagi fon konsentrasiyasi orkali aniklanadi.

Kolgan kattaliklar xuddi yukorida keltirilgan formulalar bilan xisoblanadi. Zararli moddalarni er ustidan eng yukori konsentrasiyasini kuzatish, REK oshishiga olib kelmaydigan bitta tashlanma manbasini (trubani) balandligi kuyidagi formula buyicha xisoblanishi mumkin
Sovuk tashlanmalar uchun


(15)
Kizdirilgan tashlamalar uchun


(16)