Тузувчи : Файзуллаева Н

2.Milliy xisob tizimining asosiy tushunchalari. 
Makroiktisodiet fani boshka fanlar kabi kuzatishlarga va nazarietdan asosalangandir.
Kuzatishlar esa davlat mikesidagi fakulloda kuzatishlar va iktisodiy statistik ma’lumotlar 
xisoblanadi. 
Mikroiktisodiet faning juda kup kursatgichlari buxgalteriya 
xisobi dagi iktisodiy kursatgichlari boglangandir. Makroiktisodiet faninig asosiy kursatgichlari 
esa milliy xisob eki milliy xisob fanida va makrostatistika fanida taxlil kilinadi. Milliy xisob 
fani, davlat mikesida, ikki eklamma ezuvga asoslangan va tartiblashtirilgan statistik
ma’lumotlarning xisob-kitobini uz ichiga oladi. 
Miliy xisob fani (tizimi) xam 1936-1940 yillardan boshlab 
paydo buldi va xozirgi vaktgacha, makroiktisodiet fani kabi, rivojlanmokda bu fannig
asoschilari golandiyalik statistik edvard Van Klif (1938) va Stoun, Darnsen,Fromen, Gryuzon va 
boshkalar xisoblanadirlar. 
Makriikisodietda va miliy xisob tizimida ichki yalpi milliy maxsulot va yalpi ichki 
maxsulot tushunchalari ishlatiladi. Bularni ajratish uchun kuydagi tushunchalarni miliy xisob 
tizimida kiritilgan: 
- iktisodiy manfaat markazi; 
- iktisodiy xudud (territoriya); 
- rezident. 
Agar uy xujaligini eki korxona, firma va tashkilotlarning iktisodiy faoliyati (ularning 
xarajatlari va daromadlari )ma’lum siyosiy(yuridik) subekt bilan boglangan bulsa, bu subekt 
ularning iktisodiy manfaat markazi xisoblanadi. 
Iktisodiy territoriya tushunchasi siesiy territoriya tushunchasiga mos kelmaydi. 
Iktisodiy teritoriyaga kuydagilar kiradi: 
a)shaxs pul va tovarlar ozod xarakatlanadigan va davlat tomonidan boshkariladigan teritoriya; 
b)teritorial va xalkoro suv xavzalardan xom ashe va yokilgi 
olish va foydalanish xukukiga ega bulgan joylar; 
v)davlatning xavo yullari va maydonlari; 
g)chet eldagi shu davlat diplomatlik korxonalari, xarbiy va 
ilmiy tashkilotlari kiradi; 
d) ikkinchi tomondan iktisodiy xududga boshka davlatning diplomatik 
va xalkaro tashkilotlari kirmaydi. 

---

14 
Agar shaxs (kishi) uy xujaligi,korxona,firma va tashkilotning iktisodiy manfaat markazi shu 
davlatning iktisodiy xudud bilan boglangan bulsa uni shu dvlatning rezidenti deyladi. 
Boshkacha kilib aytganda agar uy xujaliki eki firmalar malum 
davlatning iktisodiy faoliyatiga bir yil va undan kup muddatda ishtirok esa u xolda ular shu 
davlatning rezidenti xisoblanadi. 
Rezident tushunchasi fukarolik eki millat tushunchalari bilan 
mos tushmaydi.Demak malum davlatning rezidenti bular chet-yel elchixonalarning
xizmatchilari va bir yildan kam yashovchi chet-yel turistlardan tashkari xamma yashovchi 
axolilar kiradi. 
Malum davlatning uy xujaligi xisobiga kiruvchi va elchixonalarga ishga jalb kilingan 
xizmatchilar xam shu davlatning rezidenti 
xisoblanadi. 
Chet elga xizmat kiluvchi kema, samolet va ekipajlar xam shu 
davlatning rezidenti xisoblanadi. 
Chet-yel talabalari uz davlatlari bilan iktisodiy alokalarni 
yukotmagan bulsa ular usha davlatning rezidenti xisoblanadi. 
Xalkaro tashkilotlarning xizmatchilari bir yildan ortik shu davlatning iktisodiy 
faoliyatga aralashetgan bulsa, u xolda ular xam shu davlatning rezidenti xisoblanadi. 
Xozirgi vaktda Uzbekiston Respublikasida domiy yashab turgan yoki moliyaviy yilida 
un ikki oygacha bulgan istalgan davr mobaynida 183 kun yoki undan kuprok muddatda 
Uzbekistonda turgan jismoniy shaxs Uzbekiston Respublikasining rezidenti deb karaladi. 
Rezident korxona-bu malum davlatning iktisodiy xududlarda ishlab chikarish bilan band 
bulgan xamda kushma, aralash korxonalar va chet-yel firmalarning va korporatsiyalarning 
filiallari kiradi. 
Shunday kilib ichki iktisodiet xamma rezident va rezident bulmagan iktisodiy xududdagi 
faoliyati kiradi. 
Milliy iktisodietga fakat rezidentlarning faoliyati kiradi.