Tushintirishxat I

Yuklarni tashish bilan birgalikda amalga oshiriladigan operatsiyalar.
Yuklarni tashishda ularni jo‘natuvchidan qabul qilish va egalariga topshirish operatsiyalari bajariladi.
Tashishga talabnoma. Tashishga bo‘lgan zarurat maxsus hujjat, ya’ni yuklarni qabul qilish va topshirish talabnomasi orqali rasmiylashtiriladi. Tashish shartnomasiga qo‘shimcha yuk tashishning oylik rejasini tuzish avtotransport korxonalari va mijozlar uchun majburiydir. Tashishdan oldin (1-2 kun) mijozlar belgilangan shaklda talabnoma berishlari lozim. Bunday talabnoma tezkor rejalashtirish hujjati hisoblanadi.
Yuklarni tashishga qabul etish. Avtotransportda markazlashtirilgan usulda yuk tashishda belgilangan shartnomaga asosan yukni avtomobil haydovchisi, markazlashtirilmagan tashish usulida esa mijozning vakili (ekspeditor) qabul qilib oladi.
Tashiladigan yuklarni yuk jo‘natuvchilar oldindan topshirishga tayyorlab qo‘yishlari zarur. Masalan, upakovkada tashiluvchi yuklar, yuk turiga mos buzilmagan taraga joylashtiriladi. Tortilishi lozim yuklar og‘irligini tortish orqali, joylarisanaladigan yuklar joylari soni va h.k.
Yuk bahosi. Buzilganlikda yoki yo‘qotilganlikda moddiy javobgarlik miqdorini aniqlash uchun jo‘natiluvchi ba’zi yuklar (pul birligiga) baholanadi. Bunda belgilangan baho tovar narxidan (hujjatda ko‘rsatilgan) ortiq bo‘lmasligi zarur. Bahosi kam bo‘lgan yuklarga (qum, shag‘al, maydalangan tosh, tuproq va h.k.) baho belgilash odatda tatbiq etilmaydi.
Yukni topshirish. Tashilgan yuk egasiga joylarda topshirilishi zarur. Bunda yuk rasmiylashtirilgan tovar-transport hujjatida ko‘rsatilgan manzilga keltiriladi. Kimning manziliga yuk jo‘natilgan bo‘lsa, o‘sha tashkilot yukni qabul etishdan bosh torta olmaydi. Ba’zi hollarda jo‘natuvchini ogohlantirib, yukni boshqa manzilga jo‘natish ham mumkin.
O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida transport vositasini o’rni.
Mustaqillik yillarida respublikaning yaqin dengizlarga olib chiqadigan hamda ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishni eng muhim omili bo‘lgan transport infratuzilmasini shakllantirishga alohida e’tibor qaratilib, bir qator qarorlar qabul qilindi. Jumladan, mamlakatning mustaqil transport tizimini shakllantirish maqsadida yangi avtomobil va temir yo‘llar barpo etildi. Xususan, Uchquduq-Sulton Uvays-Nukus va Toshguzar-Boysun-Qumqo‘rg‘on temir yo‘llarini qisqa muddatda ishga tushirilishi, Angren–Pop avtomobil yo‘lini qayta rekonstruksiya qilinishi katta ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Respublikmizdaada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar transport to‘rini takomillashtirishga, milliy havo, temir yo‘l kompaniyalarini bozor sharoitida faoliyat ko‘rsatish uchun huquqiy asoslarini yaratishga, xalqaro kommunikatsiya tizimiga muvofiqlashuvini ta’minlashga qaratilgan. Biroq, O‘zbekistonda transport mustaqilligini ta’minlash bilan bir qatorda uni muhim halqaro kommunikatsiya yo‘llariga bog‘lashda hamda ichki, xususan mahalliy transport to‘rini rivojlantirishda ayrim muammolar mavjud
Transportning rivojlanish darajasi ishlab chiqarish kuchlari va texnika taraqqiyotining umumiy rivojlanish darajasiga bog’liq. O’zbekiston qudratli (temir yo’l, avto, avia, quvur va daryo) transport tizimlariga ega. Har yili yuk va yo’lovchi tashuvchi transportlarda juda ko’p miqdorda xizmat amalga oshiriladi.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keskin iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyati, ko‘p jihatdan, muamala sohasining samarali faoliyati, ishlab chiqarish vositalarini bilan ulgurji savdoning keng rivojlanishi, ishlab chiqarish tehnikasiga mo‘ljallangan mahsulotlarni ishlab chigaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida tog‘ri aloqalar, hududlarning xalq xo‘jaligi tarmoqlari, aktsiyadorlar birlashmalari, turli mulk shaklidagi ishlab chiqarish va tijorat subyektlariga hizmat ko‘rsatuvchi transportning sifati bilan ko‘proq bog‘liq bo‘ladi.
Bu maqsadlarga erishish uchun rivojlangan mamlakatlarning tajribasini o‘rganish bilan birga vatanimizda logistika sohasinin bozor iqtisodiyotiga turli mulkchilik shakllarini hisobga olgan holda ishlab chiqarish munosabatlari sohasida mahsulot harakatlarini optimallashtirishning ilg‘or yo‘nalishlaridan foydalanish xam ma’lum bir ahamiyatga ega bo‘ladi.
Mamlakatimizda o’tkazilayotgan demokratik bozor islohotlarining va O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning 2017-2021 yillarga mo’ljallangan Harakatlar strategiyasining diqqat markazida turgan eng muhim ustuvor vazifalardan biri – milliy iqtisodiyotda tarkibiy o’zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish sanaladi. Jumladan,“..milliy iqtisodiyotning tarkibida sanoat ulushini ko’paytirish, yuqori texnologiyali sanoat va qayta ishlash tarmoqlarini jadal rivojlantirish, sanoatni yanada modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, har bir hududning sanoat salohiyatidan kompleks va samarali foydalanishni ta’minlash, yangi sanoat korxonalari va kichik sanoat zonalarini tashkil qilish¹” deb ta’kidlangan.
Logistika bo‘yicha mutahasislar moddiy tehnika ta’minoti, transport va tovar harakati haqidagi ahborotlarni yagona tizimga integratsiyalashuvini ta’minlashga intilishmoqda, bu esa ushbu sohalarning har birini ish faoliyatining samarasi va tarmoqlararo samarasining ortirishiga olib kelishi kerak.
Chet ellarda nazariya sifatida logistika mustaqil fan bo‘lib ajralib, oliy o‘quv yurtlarida, izlanishlar sohasi hamda ilmiy ishlab chiqarishda o‘rganilmoqda. Ko‘pgina oliy o‘quv yurtlarida boshqaruv xodimlarini tayyorlash uchun informatika va marketing bilan birga «logistika» mutaxassisligi mavjud va bitiruvchilarga mos mutaxassislik berilmoqda.

8.