Tursunboy adashboyev she’riyatida vatanparvarlik

TURSUNBOY ADASHBOYEV SHE’RIYATIDA VATANPARVARLIK
Deyarli barcha shoirlar ijodida an`anaviylik ,avvalo, xalq og`zaki ijodining o`lmas an`analariga chambarchas bog`liqdir. Chunki har bir ijodkor o`z milliy xalq ijodidan baxra oladi, bolalik chog`ida onasi yoki buvisidaneshitgan tez aytish, topishmoq, masal, ertak, rivoyat, doston va xalq og`zaki ijodining boshqa janrlariga mansub asarlar uning qon-qoniga singib ketgan bo`ladi.Chunki “yozuvchi ongi va tushunchasi,xotirasiga faqat bevosita o`zlashtiradigan badiiy materialgina bo`lib qolmay, ayni chog`da yozuvchining tasavvurini qo`zg`opvchi, unga turtki beruvchi boy xaqiqiy assotsiatsiyalar tug`diruvchi, tasvirlanuvchi voqeliknito`la va o`z bo`yog`ida bera oluvchi murakkab taassurotlar yaratuvchi kuchli badiiy xazina ” bo`lgan xalq og`zaki ijodidan ijodkor o`z asarlarida, kamida, maqollar, hikmatli qanotli so`zlar, frazeologik iboralarniko`plab qo`llashi tabiiy.
T.Аdashboyevning “Tol va terak” she`ri ham majoziylik va xalq maqolini qo`llashning ana shunday namunasidir.
Tol terakning o`sishini
Ko`rolmasdan dedi:-do`stim
Bo`y-bastiga ishonmagil,
Bo`lolmaysan ko`kka ustun.
-Ta`na qilma, og`aynijon,
Novchalikning nafï bor.
“Mirzaterak- uyga kerak”
Degan elning naqli bor (“Olatog`- lolatog`”, 32).

Shoir xalq naqlidan foydalanib, to`g`rilikning foydasi haqida qiyosiylikka asoslangan ibratli, o`ziga xos she`ryaratishga erishgan. Chunki, terak to`g`ri o`sganligi sababli uyning to`ri (tomi)dan joy oladi, to`sin bo`lib xizmat qiladi, egri o`sgan tol esa hatto o`tinlikka ham yaramaydi. Bu hayotiy misol. Aslida, xalq og`zaki ijodida egrilik va to`g`rilik qiyosi, egrilikning yomon oqibatlari-yu fazilatiga bag`ishlangan asarlar juda ko`p. Yozma adabiyotda ham xalq og`zaki ijodidagi maqol, hikmat, naql, rivoyatlardan foydalanib, egrilik va to`g`rilik qiyosiga bag`ishlangan ko`plab asarlar yaratilgan. Ular orasida hayotiy misolga asoslangan, jonlantirish va naql o`rinli qo`llangan ushbu she`r ham bolalarni to`g`rilikka halollikka chorlovchi ibratli asar sifatida o`z o`rnini topa oladi.

Maqol qo`llash orqali ibratli xulosa chiqarish “Turnalar” she`rida ham ko`zga tashlanadi:
Uch burchakli xat misol
Parvoz etar turnalar.
-Arg`imchog`in ne uchun
Uzmay ketar turnalar?
-“Arg`amchiga qil quvvat”-
Eldan qolgan naqldir.
Uka, bilsang, turnalar
Ana shunday ahildir
(“Jo`nataman quyoshni”,21).
Mumtoz adabiyotimizda “Irsoli masal” deb nomlanadigan badiiy san`atda asarda maqol qo`llash san`ati ijodkor fikrini tasdiqlashga, fikrning ta`sir kuchini yanada oshirishga xizmat qiladi. “Turnalar” she`rida ham turnalaarning arg`amchisini uzmasdan, ahillik bilan uchishlari sababi “Arg`amchiga qil quvvat” maqolini qo`llash orqali yanada oydinlashtiriladi, fikrning ta`sir kuchi
oshiriladi, she`r yosh kitobxonni do`stlik , ahillik, inoqlik ruhida tarbiyalash manfaatlariga xizmat qiladi.
Arg`imchoq esa, odatda, arg`amchi (arqon)dan yasaladi: “Arg`amchiga qil quvvat” deganda minglab uzun qisqa tolalarning to`qish jarayonida birlascib, mustahkam arg`amchiga aylanishi ko`zda tutiladi. She`rda turnalarning arg`imchog`ini uzmasdan, barchasi bir ipga bog`lanmay, bir- biriga hamdam bo`lib, bir- birini quvvatlab uchishlari ham qillar birlashib arg`amchini mustahkam qilganiga qiyoslanayapdi. Shoirning sinnkchovligi, kuzatuvchanligi turnalar birdamlik bilan arg`imchog`ini solib uchishi tasvirining “Arg`amchiga qil quvvat” maqolini qo`llash vositasida asoslanishida aks etib, she`r badiiyatini taminlaydi, ma`rifiy- tarbiyaviy ahamiyatini kuchaytiradi. Binobarin, ushbu she`rda xalq maqoli to`g`gri qo`llangan, folklor materiali shoir fikri va asar g`oyasi ta`sirchanligini oshirishda samarali xizmat qila olgan deyish mumkin.
“Bobo, qancha yoshdasiz?”she`riy topishmog`i Javlon ismli bolakay bilan Ro`zmat bobo savol- javobi asosida qurilgan (“Arslonbobo afsonasi”, 133). Bu she`r xalq og`zaki adabiyotidagi topishmoq yoki mumtoz adabiyotdagi chiston janrini eslatadi.
Zero, “topishmoq yoki chistonda ma`lum bir hodisa yoki narsaning belgisi, sifati va xususiyati atayin ochiq emas, balki ramz va ishora asosida topishmoqda yashiringan hodisa va predmetni topadi…
Topishmoq, odatda, bolalarga atalgan bo`ladi. “Topishmoq va chistonda muayyan narsa yoki nom tasvir orasiga yashiringan bo`lsa, T.Adashboyev ushbu she`rida topishmoq janrining shakily jihatlaridan o`rinli foydalangan holda (Kenja Nosir, /Men qanchaga chiqqan bo`lsam Nabiramiz ikkovlon; Kim topadi Ro`zmat bobo / Qancha yoshda to`lganligin?/ Nabirasi Nosir esa,/ Necha oylik bo`lganligin?) yosh kitobxonni ta`rif va tavsif ob`yektini boboning yoshi nevarasining necha oylik bo`lganligini matematik amal - tenglama yordamida topishga undaydi va bu usulni qo`llash bilan she`rning yanada qiziqarliroq bo`lishiga erishadi. Binobarin, shartli ravishda “matematik topishmoq” deb atash mumkin bo`lgan ushbu she`r mazmunan qiziqarliligi va go`zal badiiy shakli bilan yosh kitobxon fikr doirasini kengaytirish hamda badiiyat tuyg`usini shakllantirishga xizmat qiladi.