|
R=R0(1+α·Δt)
bo‘ladi. Bunda: α – qarshilikning temperatura koeffitsiyenti deyiladi. O‘tkazgichlar qizdirilganda ularning geometrik o‘lchamlari kam o‘zgaradi.
O‘tkazgichning qarshiligi asosan solishtirma qarshilikning o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. Solishtirma qarshilikning temperaturaga bog‘liqligini topamiz.
ρ=ρo(1+α·Δt)
Quyidagi jadvalda ba’zi bir metallar solishtirma qarshiligining temperatura koeffitsiyenti keltirilgan:
Metallarning solishtirma qarshiligining temperaturaga bog‘liqligidan qarshilikli termometrda foydalaniladi. Bunday termometrlar bilan juda yuqori va juda past temperaturalarni o‘lchash mumkin. Masalan, platinali termometrlar bilan –200 o C dan +600 o C gacha bo‘lgan temperaturalarni 0,0001 oC aniqlikda o‘lchash mumkin. Shunday qilib, metallarda temperatura pasayishi bilan qarshiligi kamayishi va absolyut nol temperaturada nolga teng bo‘lishi kerak. Lekin ikkinchi tomondan qaralsa, absolyut nol temperaturada erkin elektronlarning tezligi ham nolga intilishi natijasida o‘tkazgich qarshiligi cheksiz katta bo‘lib ketishi kerak. Bu qarashlarning qanchalik to‘g‘riligini tajriba o‘tkazib tekshirish zarur edi. 1908-yilda golland fizigi Kamerling-Onnes birinchi bo‘lib suyuq geliyni olishga erishdi. Aynan “geliy” temperaturalarida ishlash Kamerling-Onnesga “o‘ta o‘tkazuvchanlik” hodisasini ochishga imkon berdi. U oldin metallar so‘ngra simob bilan tajriba o‘tkazib ko‘radi. Simob bilan o‘tkazilgan tajriba kutilmagan natijani beradi. Temperatura pasayishi bilan simob qarshiligi pasayib boradi va 4,15 K (suyuq geliyning qaynash temperaturasidan birmuncha past temperatura)da keskin kamayib nolga tushib qoladi. 1911-yil 28-aprelda Kamerling-Onnes o‘z natijalarini e’lon qiladi. Bu ixtironi u o‘ta o‘tkazuvchanlik deb ataydi Bu kutilmagan effekt bo‘lib, o‘sha davrdagi nazariyalar bilan tushuntirib bo‘lmadi. 1912-yilda qo‘rg‘oshin va qalayda o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasi kuzatiladi. Keyingi izlanishlarda bunday holat ko‘pgina metallar va qotishmalarda 25 K dan past temperaturalarda kuzatiladi. 1957-yilda o‘ta
o‘tkazuvchanlik hodisasi Kuper va Bogolyubovlar tomonidan nazariy asoslandi. 1957-yilda Kollinz tomonidan o‘tkazilgan tajribada tok manbayi bo‘lmagan berk zanjirda tok 2,5 yil mobaynida to‘xtovsiz oqib turgan. 1986-yilda metallokeramika materiallarida yuqori temperaturali (100 K) o‘ta o‘tkazuvchanlik jarayoni kuzatilgan.
Metallarning solishtirma qarshiligi haroratga chiziqli bog’liq.
Metallarda volt amper xarakteristikasi om qonuniga bo’ysinadi ya’ni I=U/R shuning uchun grafikda kuchlanish va tok kuchi chiziqli bog`langan bo`ladi.
Mavzuga doir masalar:
1. Mandelshtam-Papaleksi, Styuart-Tolmen tajribalari tasdiqlashicha, metallarda elektr o'tkazuvchanlik: (A) elektronli. B) ionli. C) elektron- ionli. D) elektron-kovakli. E) ion-kovakli bo'ladi.
2. Metallarning harorati ortishi bilan elektr qarshiligi qanday o'zgaradi? (A) chiziqli oshadi. B) o'zgarmaydi. С) chiziqli kamayadi. D) keskin oshadi. E) kamayadi.
3. Metallarda qarshilikning termik koeffitsienti qanday birliklarda iiodalanadi? А) К. B) Ω/K. С) Ω∙K. D) К/Ω. (E) K-1;.
4. Aluminiy simning 0°C temperaturagi qarshiligi 5 Ω. Temperatura 200°C bo'lganda, bu simning qarshiligi necha om bo'ladi? Alummiy uchun qarshilikning temperaturaviy koeffitsienti 4∙10-3 grad .A) 54. B) 36. C) 7,65. D) 10,8. (E) 9.
5. 0°C temperaturadagi aluminiyning qarshiligi 3 marta ortishi uchun uni qanday temperaturagacha qizdirish kerak (°C). Aluminiy uchun qarshilikning termik koeffitsienti 0,004 К ga teng. A) 300. (B) 500. C) 600. D) 900. E) 150.
6. 0°C temperaturada olingan volfram simning qarshiligini ikki marta orttirish uchun uni qanday (°C) temperaturagacha qizitish kerak? Volfram uchun qarshilikning temperaturaviy koeffitsienti 5∙10-3 grad-1 (A) 200. B) 273. C) 400. D) 600. E) 100.
7. Temperaturasi 0°C bo'lgan mis o'tkazgichning qarshiligini 3 marta orttirish uchun uning temperaturasini qanchagacha ko'tarish kerak (°C)? Mis qarshiligining temperatura koeffitsientini 0,004 К A) 600. (B) 500. C)400. D) 300. E) 250.
8. G'altakning mis simi 25°C da 11 Ω qarshilikka ega. 100°C gacha isitilganda uning qarshiligi necha om bo'lishini baholang. Mis qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti 4∙10-3 °C A) 15. (B) 14. C) 13. D) 12. E) 11.
9. Mis simning 50°C dagi qarshiligi 2 Ω bo'lsa, uning 100°C dagi qarshiligi necha om bo'ladi? Mis uchun qarshilikning temperaturaviy koeffitsienti 0.004 К-l. A) 0,5. B) 4,66. C) 1,16. (D) 2,33. E) 4.
10. Lampa tolasining 0°C haroratdagi qarshiligi 2000°C haroratdagi qarshiligidan 15 marta kichik. Tola qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti qanday (10-3 K-1) A) 3,5 (B) 7 C) 14 D) 21 E) 32
1 1. Rasmda o'tkazgich qarshiligi R ning haroratga bog'lanish grafiklari keltirilgan. Shu 5 ta grafikdan qaysi biri o'ta o'tkazgichga tegishli. (A) 5. B) 4. 0 3. D) 2. E) 1.
12. Quyidagi grafiklarning qaysi birida ba’zi metall o'tkazgichlar solishtirma qarshiligining temperaturaga bog'lanishi tasvirlangan?
A) (B) C) D) E) bunday grafik keltirilmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
