Turlari: Bayon o`tkazish

Yozilayotgan inshoni nazorat qilish

Insho muallifi ishning mazmunini hamda grammatik jihatlarini hamisha nazorat qilib bormog’i kerak. Mantiqiy, uslubiy, imloviy, ishoraviy, kompozitsion jihatlar diqqat-e’tiborda turgandagina insho talabga javob berishi mumkin.
Insho yozish paytida mavzu doirasiga kiruvchi davr haqidagi tasavvur muallifni tark etmasligi kerak. Yo`qsa, u sanalarni, atama va joy nomlarini chalkashtirib yuborishi mumkin. O`ar bir jumlani yozayotganda ayni shu satrlarga mos keluvchi grammatik qoidalarni yodga oladi. Jumlaning shu qoidaga mos yozilgan-yozilmaganini tekshiradi:

• 
  yangi fikrning yangi abzatsdan yozilishi,
  
• 
  atoqli otlarning bosh harf bilan yozilishi;
  
• 
  uyushiq bo`laklar orasiga vergul’ qo`yilishi;
  
• 
  ko`chirma gapni qo`shtirnoq orasiga olish; -so`zlarning imlosini yodga olish va h.k.
  

2. 1.3.Bayon, inshoni baholash mezonlari

Bayon o`tkazishda o`quvchilar matnni qanday tushunganliklari, o`z fikr va tushunchalarini qanday ifodalaganlari, nutq malakasi va savodxonligi sinab ko`riladi.

• 
  Matndagi so`zlar miqdori 7-sinf uchun 250-300 so`zdan iborat bo`lib, o`quvchi unga ijodiy, mustaqil fikrlab, 2-2,5 bet hajmida yozadi. Bayon yozish vaqti – 2 soat (120 minut).
  
• 
  Diktant va bayon uchun Vatan, do`stlik, ota-onaga hurmat, ustozlar, tabiat, kitob, odob, burch va h.k. mavzulardagi matnlar qamrab olinishi mumkin.
  
• 
  8-sinfda inshoning hajmi 2,5-3 bet, 9-sinfda esa 3,5-4 betdan kam bo`lmasligi talab qilinadi. 8-9-sinflarda insho uchun 2 soat (120 minut) ajratiladi
  
• 
  Insho uchun 8,9-sinf o`quv dasturida belgilangan mavzular, shuningdek, milliy qadriyatlar, asar qahramonlari, jahon ilm-faniga munosib hissa qo`shgan buyuk allomalar, o`qilgan kitoblar, Vatan, ozodlik, mustaqillik uchun kurashgan qahramonlar haqida va boshqa mavzular bo`yicha tanlanishi mumkin.
  

O`quvchilarning yozma nutqini shakllantirish va fikr doirasini kengaytirish uchun bayon, ayniqsa, ijodiy bayonlar o`tkazish maqsadga muvofiqdir. Maktab amaliyotida yozma ishning bu turidan ko`p foydalaniladi. Bayonlar badiiy asarni yoki berilgan matnni yozma ravishda qayta hikoyalash xarakteridagi yozma ish turidir. Bayonlardagi matnni qayta bayon qilish to`liq bayon, qisqartirilgan bayon, kengaytirilgan bayon tarzida o`tkaziladi. Har uchala xil bayonning ham maqsadi bog’lanishli nutq o`stirishdir. Lekin kengaytirilgan bayonning inshoga tayyorlashdagi ahamiyati katta. U o`quvchining fikrlash doirasini, fantaziyasi va bayon uslubini o`stiradi va takomillashtiradi.
Bayonni baholash uchun quyidagicha me’yor va mezonni joriy qilishni ma’qul ko`rdik. Bayon vaqti 2 soat.
Matndagi so`zlar miqdori:
5-sinf uchun 100-150;
6-sinf uchun 150-200;
7-sinf 250-300;
8-sinf uchun 300-350;
9- sinf uchun 400-450 va undan ortiq bo`lishi ham mumkin.