Turkum: Ecaudata – Dumsizlar Oila

Qon aylanish sistemasi. Narkoz bilan chala o’ldirilgan baqaning yurak oldi qopchasiga o’ralgan yuragi ko’pincha harakat qilib turadi. U uch kamera: bitta yurak qorinchasi va ikkita yurak bo’lmachasidan iborat. Bundan tashqari yurakda venoz sinus qo’ltig’I bilan arterial konus ham bor. Arterial konus umumiy aorta stvoliga aylangan, aorta stvoli uzunasiga ketgan to’siq bilan qorin va orqa bo’limlarga bo’linadi hamda undan uch juft arterial yoy chiqadi. Ularning oldingisi, ya’ni umumiy uyqu arteriyasi baliqlarning qon olib keluvchi birinchi jabra arteriyasiga gomologdir. Bu arteriya umumiy arterial stvolning qorin tomidan ajralib chiqqandanoq ikkita qon tomiri-ichki va tashqi uyqu arteriyasiga bo’linadi va boshqa qon bilan ta’minlaydi. Ikkinchi artrial yoy ham arterial stvolning qorin tomonidan chiqadi va baliqlarning ikkinchi jabra yoylariga gomolog hisoblanadi, bu yoy aorta yoyi deb ataladi. Chap va o’ng aorta yoylaridan oldingi oyoqlarga katta o’mrov osti arteriyalari chiqadi. Ular yurakdan pastroqda bir-biri bilan qo’shilib, orqa aorta deb ataladigan bitta yo’g’on tomirni hosil qiladi. Nihoyat, yurakka eng yaqin bo’lgan uchinchi arterial yoy baliqlarning to’rtinchi jabra yoyiga gomolog bo’lib, umumiy arterial stvolning orqa tomonidan chiqadi va o’pka-teri arteriyasi deb ataladi. Yuqorida aytilgan qon tomirlarini ineksiya qilingan (rang berilgan) preparatdagina aniq ko’zdan kechirish mumkin. Yurak qorinchasidan ushlab, yuqori ko’tarsak, uning ostidagi yupqa devorli venozli venoz sinusi qo’ltig’ini ko’ramiz (35-rasm).
Endi baqaning asosiy venoz qon tomirlari bilan tanishib chiqamiz. Buning uchun ichki organlarni o’z joyidan yana bir marta qo’zg’atilsa, ular orasida joylashgan, boshqa qon tomirlariga nisbatan o’zining to’q ko’kimtir rangi bilan ajralib turuvchi venalarni topish qiyin emas. Chunonchi, venoz qon gavdaning keyingi qismi hamda orqa oyoqlardan buyrakning bir juft qopqa venasi va bitta qorin venasiga yig’iladi. Buyrakda qon tomirlar oldin kapilyarlarga tarmoqlanadi va keyin yana bir-biri bilan qo’shilib, toq keyingi kovak venani hosil qiladi. Keyingi kovak vena qorin venasi va bir juft jigar venasi bilan birlashib, o’zidagi venoz qonni venoz sinusga quyadi. Bosh oldingi oyoqlar hamda teridan keladigan venoz qon har ikki tomondagi bo’yinturuq va o’mrov osti venasiga yig’iladi. Bu ikkita vena bir-biriga qo’shilib, bir juft oldingi kovak venalarni hosil qiladi. Suvda va quruqda yashovchi hayvonlar uchun xarakterli bo’lgan teridan arterial qon olib keladigan katta teri venasi oldingi kovak venalarga, oldingi kovak venalardagi bu aralash qonning hammasi esa venoz sinusga quyiladi. Nihoyat, o’pkadan arterial qon olib keladigan juft o’pka venalarining bir-biriga qo’shilishidan umumiy o’pka venasi vujudga keladi. Bu vena olib kelgan arterial qon to’g’ridan-to’g’ri chap yurak bo’lmasiga qo’yiladi (35-rasm).