Turkmen dilinin

A:dam  ma:r  müň  tümön  iýdirseň  az:dyr... 

—  (Adam  bar 

müň tümen iýdirseň azdyr)...

Ýa:d  i:llere  gy:s  sassaň,ýiter  gider,eje  ja:n 

—  (Ýat  illere  gyz  satsaň, 

ýiter gider ejejan)...

Sözleýiş  akymynda  ýüze  çykýan  kombinator  ses 

üýtgemeleriniň 

tebigatyna  akyl  ýetirmek  üçin  alym  sesleriň  sözdäki  -   bilelikdäki 

artikuliýasiýsyny

öwrenmegi maslahat beripdir.

Esasy artikulýasiýa we goşmaça artikulýasiýä.

Sesi  hasyl  etmäge  gep  organlarynyň  birbada  bimäçesi  gatnaşýar.  Ýöne 

olardan diňe birisi esasy,  beýlekileri bolsa goşmaça artikulýasiýa hasaplanylýar. 

Meselem:  çekimliler  arassa  owazdan  ybarat  seslerdir.  Diýmek,  çekimlileriň 

esasy  artikulýasiýasy,  ýagny  esasy  döreýän  ýeri  owaz  perdesidir.  Owaz 

perdesiniň  titremeginden  dörän  owazy  dilimizi  aşak-ýokary,  öňe-yza 

hereketlendirip, 

agyz 

boşlugynyň 

meýdanyny, 

göwrümini, 

gömüşi 

üýtgetmegimiziň netijesinde hil taýdan özgerdýäris.

9

---

Dilimiz  alynky  dişlere  tarap  uzanda  ses  inçelip,  inçe  çekimliler  emele 

gelýärler.

Dilimiz  alynky  dişlerden  yzky  hatara  çekilende,  ýogyn  çekimliler 

döreýärler:

Dodaklarymyz  büzülende