Turkmen dilinin

yzky

 

hatar, 

fizika-akustik taýdan 

ýogyn çekimliler 

diýilýär.

Diliň  öňe-yza  hereketi  boýunça,  hil  taýdan  tapawutlanan  inçe-ýogyn 

jübütler  many  tapawutlandyrmaga  ukyply  aýratyn  fonemalardyr.  Deňeşdiriň: 

ça:ga-çä:ge,  a:r -   ä:r,  ut -   it,  ot -   öt,  gyt -   git...Çekimlilerimizdäki  gadymdan 

gelýän 

inçe-ýogyn 

jübütlilik 

nalatal 

singarmonizminde 

hem-de 

goşulmalarymyzda  -lar/  -ler,  -dy/  -di,  -ýar/  -ýär  ...  ýaly  köp  warianlylygyň 

döremegine sebäp bolupdyr.

Dilimiz agyz boşluigyndaky aşak-ýokary  hereketi  boýunça-da çekimliler 

hil  taýdan  tapawutlanýarlar.

16

---

Dilimiz 

ýokarky 

kentlewüge 

ýakynlaşanda, 

agyz 

boşlugynyň

 

göwrümi  üýtgeýär, howa  ýoly daralyp, dar  çekimliler emele gelýär (i, i : ,  y,y :

 

,u, u  :,  ü ,ü:).

Agyz boşlugyndaky  howa  ýoly  we  diliň  duruş  ýagdaýy  (anatomiýa-

 

fiziologik  alamaty) boýunça  bulara ýokarky  galyş -  dar çekimliler  diýilýär.

Dilimiziň  aşaky  eňek  bilen aşak  gaýdanda, agyz  boşlugy  giňelýär  we

a,  ä:  sesleri  emele  gelýär.Bulara  aşaky  galyş  — giň  çekimliler  diýilýär.